Voormalig NAi-directeur Aaron Betsky werd door de huidige NAi directeur Ole Bouman aangekondigd als een man met vele functies: criticus, museumdirecteur, curator van de architectuurbiënnale van Venetië, handelsreiziger. Vrijdag 9 mei vervulde Betsky deze laatste twee functies met verve; na Rome en Berlijn deed hij Rotterdam aan om een tipje van de sluier op te lichten over het programma van de 11e architectuurbiënnale die begin september in Venetië opent.
Betsky hield een wervelende en wervende presentatie. Zijn verhaal begon met het telefoontje van mijnheer Baratta. Baratta: ‘Ik heb een probleem, kunt u mij helpen?’ Betsky: ‘Misschien, maar wie bent u?’ Mijnheer Baratta bleek de directeur van de Biennale di Vezenia te zijn en was op zoek naar een curator voor de architectuurbiënnale, eigenlijk een Nederlandse curator, nou ja, eigenlijk wilde hij Aaron Betsky. Betsky wierp nog tegen dat hij geen Nederlander is, maar mijnheer Baratta was vastberaden, Betsky was zíjn man, en al spoedig werden beiden het eens over het centrale thema – experimentele architectuur – en de titel Out There. Architecture Beyond Building.
Architectuur is meer dan bouwen of het gebouw, zo hield Betsky de zaal voor. Deze uitspraak werd gevold door een aantal retorische vragen. Kun je architectuur vinden beyond building? Wat is architectuur als het geen gebouwen zijn? Waarom is architectuur nodig? Architectuur, aldus Betsky, is dat waar we ons thuis kunnen voelen, het is in de eerste plaats een ervaring. Het is een plek met bepaalde kwaliteiten die een kader vormt van waaruit we ons kunnen verhouden tot de wereld, een plek die tevens een podium biedt om aan de buitenwereld te verschijnen.
Volgend op dit statement gaf Betsky een denkbeeldige rondleiding over het tentoonstellingsterrein, het bleek een rite de passage te zijn. De tour begon in het Arsenale waar de bezoeker wordt ‘ondergedompeld in een bad van beelden van andere architectuurwerelden’, beelden die onder meer ontleend zijn uit de cinematografie. Bevrijd van alle vooringenomenheid volgt een wandeling door een 300 meter lange gang waarin site specific installations staan opgesteld, ontworpen door bureaus als Asymptote, Atelier Bow Wow, Zaha Hadid, Coop Himmelb(l)au, UnStudio, MVRDV, MAD, Greg Lynn, Diller Scofidio + Renfro, Fuksas….Aan de ontwerpers werd gevraagd of, en hoe systemen die de wereld controleren en beheersen, geopenbaard kunnen worden en zelfs toegeëigend kunnen worden op een manier waarop het ’thuisgevoel’ ervaren kan worden.
Na architecture beyond building volgt urbanism beyond the city. Twaalf ontwerpers kregen de opdracht Rome opnieuw te ontwerpen. Deze opgave zou antwoorden moeten formuleren op vragen als: Wat is stedenbouw heden ten dagen? En hoe kan stedenbouw ingezet worden in de hedendaagse stad? Naast voorstellen van gearriveerden, worden ook inzendingen getoond van de online prijsvraag voor studenten. Aan het einde van de route ligt het paradijs, een hortus conclusus ontworpen door Kathryn Gustafson.
Architectuur is altijd ingezet om een ideale wereld te bouwen, aldus Betsky. Deze architectuur komt niet noodzakelijkerwijs uit de computer, of vanuit het niets, ze kan ook ontstaan uit iets wat er al is; ‘flip it and reverse it‘.
De tentoonstelling in het Padiglione Italia is dan ook gewijd aan architectuur die hoopvol is en vol met herinneringen. Getoond worden projecten van de Masters of the Experiment (Zaha, Jaques, Pierre, Wolf, Thom en Frank) en het werk van een veertigtal min of meer bekende ontwerpers/onderzoekers. Zo is Nederland vertegenwoordigd met 2012, NL, ZUS, Stealth, Observatorium, Jeanne van Heeswijk & Dennis Kaspori en F.A.S.T.
Natuurlijk zijn er ook nog de landenpaviljoens, de curatoren hiervan krijgen het thema mee, maar trekken traditiegetrouw hun eigen plan. Ook in de stad zelf zullen weer op verschillende locaties kleine exposities te zien zijn.
Uiteraard is het volkomen prematuur om nu al commentaar te leveren op Out There. Architecture Beyond Building. Het paradijs dat Betsky in het vooruitzicht stelt is te aanlokkelijk om niet naar Venetië af te reizen. Uitgaande van de namen die op alle lijstjes staan, is het wel een paradijs passend in de westerse traditie. Dat is jammer, in een tijd waar de zon gloort aan de horizon zou het interessant zijn om te ervaren hoe het paradijs er volgens niet-westers ontwerpers uit zou kunnen en moeten zien.