Vorige week vond in Amsterdam een bijeenkomst plaats getiteld Maak de Wijk, over geslaagde voorbeelden van ruimtelijke kwaliteit in achterstandswijken. Dat het niet een puur Nederlandse opgave betreft, blijft uit het verslag van een workshop die afgelopen zomer in het Slowaakse Petrzalka werd gehouden.
Twee jonge architecten uit Bratislava vatten het ambitieuze plan op een workshop te organiseren over de herontwikkeling van Petralka, de woonwijk met de hoogste dichtheid van Centraal Europa. Vijftig studenten van verschillende nationaliteiten kregen acht dagen de tijd om de kolossale socialistische slaapstad wakker te kussen.
De Slowaakse hoofdstad Bratislava ligt aan de Donau tussen Wenen en Budapest. De relatief kleine stad staat bekend om haar memorabele socialistische architectuur uit de jaren zestig en zeventig, waarvan het Slowaakse Omroep Gebouw en de Nieuwe Brug (Novy Most) de bekendste zijn. Momenteel wordt er gewerkt aan een groot aantal nieuwe ontwikkelingen die Bratislava van een stad naast de rivier moeten veranderen in een stad aan de rivier. Deze ontwikkeling is cruciaal voor Petralka, het stadje aan de andere oever van de Donau omdat hiermee een verbinding gemaakt wordt tussen Petralka en het centrum van Bratislava.
Tot 1973 was Petralka een rustig oud stadje met zon 14.000 inwoners, toen besloot de communistische Tsjecho-Slowaakse regering nabij de industrieën aan de zuidkant van de Donau een grote groep arbeiders te huisvesten. Het historische centrum van Petralka werd afgebroken en de eerste woonblokken waren in 1976 gereed. De populatie groeide al snel van 50.000 inwoners in 1980 tot 130.000 in 1991 waar door de bevolkingsdichtheid van Petralka 3,6 maal zo hoog is als die van Bratislava.
Wegens geldgebrek zijn enkele cruciale onderdelen, zoals de sneltram die moet zorgen voor een verbinding met het centrum van Bratislava, en de inrichting van de openbare ruimte, volledig achterwegen gelaten. Dit heeft dramatische gevolgen voor het publieke leven in Petralka. Identificatie met de eigen leefomgeving neemt er steeds verder af wat leidt tot toenemende verwaarlozing, gevoelens van onveiligheid en dalende huizenprijzen. De stad heeft het voornemen deze beweging te keren en ontwikkelt plannen voor de aanpak van het gebied. De workshop had als doel nieuwe benaderingen te ontwikkelen voor het gebied.
Petralka is in meerdere opzichten imposant. De schaal van het gebied is enorm en de repetitiegraad is indrukwekkend. Veel bewoners van Bratislava zeggen er regelmatig te verdwalen door de desoriënterende repetitie van betonnen woonblokken en van buurtfuncties als scholen die je in exacte kopieën tientallen malen terugvindt.
Het is vreemd dat een stad ontworpen en gebouwd tijdens een communistisch regime geen plaatsen heeft voor sociale interactie, dat publieke functies ontbreken en dat zelfs de centrale plekken met het potentieel om een ontmoetingsplek te worden, totaal niet ontwikkeld zijn. Allemaal even weinig en samen helemaal niets lijkt het communistisch credo te zijn geweest.
foto’s: auteur
De inmiddels hoogbejaarde geestelijk vader van Petralka, prof. Alexy verzorgde samen met de huidige stedenbouwkundige tefan lachta de opening van de workshop. De vijftig studenten uit alle delen van Europa kregen een vol programma aangeboden met dagelijks ontwerpwerk, kritiekrondes en lezingen. De studenten werden begeleid door architecten afkomstig van Studio Zaha Hadid (GB/A), Ynotarchitects (A), AI Design Agents (CZ), A69 (CZ), RDBM (B) en Neutelings Riedijk Architecten (NL). Dit resulteerde in een interessante mix van nationaliteiten en ontwerpopvattingen. Ook methodologisch verschilden de groepen sterk: van een team dat door de docent als projectleider minutieus werd gestuurd tot een groep waar de deelnemers individuele plannen ontwikkelde en deze dagelijks ruilde om zo tot een experimenteel masterplan te komen.
Deze verschillende ontwerpmethodieken zijn direct af te lezen uit de eindproducten van de ontwerpgroepen. Het experimentele masterplan van de groep van AI Design Agents was gebaseerd op het objet trouvé, en ging uit van versterking van verschillende sferen in Petralka, verbeeld in een poëtische maquette van op de locatie gevonden objecten.
De computer gegenereerde voorstellen van de Studio Zaha Hadid. kwamen voort uit een gedegen analyse van statistische gegevens van de plek. Dit resulteerde in interessante vormen en structuren, maar niet in een erg sterk onderbouwd voorstel.
De groep van Neutelings Riedijk Architecten nam het kanaal dat als ruggengraat door de wijk loopt als uitgangspunt om haaks op het water het landschap in een verkavelingprincipe te ontwikkelen dat ruimte biedt om door de tijd heen verschillende functies te herbergen.
De groep van A69 deed het meeste stof opwaaien. Zij stelden voor om alle publieke ruimte tussen de bebouwing te verkopen aan de bewoners en zo de betrokkenheid bij de eigen leefomgeving te vergroten. Een zeer simpel idee dat de potentie heeft de wijk volledig te veranderen, zonder dat de gevolgen vooraf kunnen worden voorspelt.
De workshop is een project van Remix Architects uit Bratislava en kon rekening op de medewerking van de Universiteit van Bratislava, de Design Factory en de stedenbouwkundige dienst van de stad. Naast de internationale studentenworkshop was er een kinderworkshop en een expositie van het werk. Door deze slimme en diverse aanpak is Remix Architecten er in geslaagd een geweldig momentum te creëren rond Petralka en het denken over monofunctionele uitbreidingswijken te verdiepen. Hoewel veel goede ideeën lost in translation gingen in de internationale groepen, leverde de dynamiek van verschillende culturele achtergronden en een gedeelde passie voor architectuur een onvergetelijke week op.