Recensie

ArchiLab 2008: strategische architectuur in Europa

Op 24 oktober werd in het Franse Orléans de internationale tentoonstelling ArchiLab 2008 geopend. Met als titel Strategic Architecture worden tot eind december uiteenlopende strategieën en ontwerpen getoond voor 30 steden en regio’s binnen Europa.

ArchiLab bestaat sinds 1999 en definieert zichzelf als laboratorium voor experimentele tendensen op het gebied van architectuur en stedenbouw. Naast het tonen van spraakmakende ontwerpprojecten wordt veel aandacht geschonken aan innovatief onderzoek en vernieuwende strategieën. Achterliggende negen jaar werden in Orléans de plannen van meer dan 300 internationale architecten tentoongesteld. Vanaf het begin vormde deze Franse tentoonstelling ook een platform voor jonge bureaus uit Nederland. In 2004 was de Nederlandse architectuurcriticus Bart Lootsma curator van de zesde editie met als titel The Naked City.

Dit jaar werd ArchiLab samengesteld door de Duitse Bauhaus Stichting uit Dessau. In de context van politieke, demografische en ruimtelijke veranderingen in de Europese Unie zijn 30 plannen geselecteerd die volgens de samenstellers exemplarisch zijn voor mogelijke strategieën op uiteenlopende schaalniveaus: van gebouwen en wijken tot steden en regionale plannen.

Tijdens het openingscongres gaven onderzoekers en architecten hun visie op verschillende regio's en steden in Europa en welke rol architecten en planners daarin kunnen spelen. Analoog aan het tentoongestelde waren ook de voordrachten in schaalniveau zeer uiteenlopend. Onderzoeker Wil Zonneveld van de TU Delft liet bijvoorbeeld zien hoe de kaart van Europa er uit ziet volgens de INTERREG subsidieregeling van de Europese Unie. Architectuurtheoreticus Angelus Eisinger van de Universiteit Hamburg gaf daarentegen een lezing over de kracht van architectuur op de lokale schaal. Hij noemde als voorbeeld het Zwitserse dorpje Vrin waar 300 mensen wonen in een afgelegen Alpenvallei. In dit dorp kon architect Gion Caminada de economische en demografische krimp van het dorp keren, mede door het plaatsen van nieuwe gebouwen op strategische locaties.

Aansluitend op het congres werd de tentoonstelling ArchiLab 2008 feestelijk geopend op twee locaties in de oude binnenstad van Orléans: in het FRAC centrum (Fonds Regional d'Art Contemporain) en in de kerk Saint-Pierre-le-Puellier. Het FRAC toont een aantal Europese kaarten met verschillende politieke, geografische en regionale indelingen en geeft daarmee als het ware een inleiding voor de thematiek. In de kerk bevindt zich een compacte driedimensionale tentoonstelling bestaande uit fel gekleurde blokken. De tentoonstelling is gestructureerd in drie thematische groepen: Reanimation, Implantation en Polymerisation.

Boven: maquette Sociopolis (foto: Kersten Nabielek)

Onder: impressie Sociopolis met toren van MVRDV op achtergrond (bron: Vincente Guallart)

Onder de kop Reanimation zijn kleinschalige projecten verzameld die een positieve reanimerende impuls verlenen aan hun directe omgeving. Een voorbeeld is het project Skate City Leipzig 2010 van het jonge Duitse bureau complizen Architektur (Halle/Berlijn). Dit project toont een sportification-strategie voor de stad Leipzig. Deze stad kampt met de negatieve gevolgen van demografische krimp en migratie. De gekozen informele bottom-up strategie gaat voorbij de officiële planningskaders en stelt voor om sport als middel te gebruiken waarmee leegstaande gebouwen en openbare ruimte (tijdelijk) gereanimeerd kunnen worden. Op meerdere locaties, waaronder het leegstaande – inmiddels gesloopte – Palast der Republik in Berlijn, hebben de architecten deze strategie op kleine schaal daadwerkelijk toegepast.

Het thema Implantation introduceert ontwerpen op een iets grotere schaal. Een voorbeeld hiervan is de wijk Sociopolis aan de zuidelijke stadsrand van Valencia die wordt gerealiseerd naar het plan van architect en initiatiefnemer Vincente Guallart uit Barcelona. Het ontwerp voor deze wijk bestaat uit compacte woontorens in een collectief park waarin de bewoners zelf tomaten en sinaasappels kunnen kweken. Voor de uitvoering zijn dertien architectenbureaus uitgenodigd, waaronder ook MVRDV. Sociopolis wordt volgens de architect een modelbuurt voor hoogwaardige en betaalbare sociale woningbouw.

Boven: impressie TirolCITY (bron: YEAN)

Onder: TirolCITY als city branding (bron: YEAN)

Het derde thema Polymerisation slaat op nieuwe ontwerpen en concepten voor (grootschalige) stedelijke en regionale netwerken. Een voorbeeld hiervan geeft het project TirolCITY door YEAN (Wenen/ Rotterdam/Bordeaux). De studie wil alternatieven bieden voor de heersende ongebreidelde stedelijke uitbreidingen door de regio Noord-Tirol te benoemen als een samenhangend stedelijk organisme. TirolCITY is geen ontwerp maar vooral bedoeld als strategie om de discussie over recente ruimtelijke ontwikkelingen te stimuleren.

Alle drie genoemde projecten zijn voorbeelden van unsollicited architecture (gestart op eigen initiatief van de ontwerpers) en laten zien dat de rol van architecten breder kan zijn dan alleen het ontwerpen van gebouwen in opdracht. De projecten proberen een impuls te geven aan plaatselijke ruimtelijke ontwikkelingen en bieden een aanleiding tot discussie. Op de tentoonstelling in Orléans zijn ook enkele projecten te zien met een commercieel karakter, zoals Riga Port City van OMA en Istanbul Kartal van Zaha Hadid. Daarmee vormt de gekozen selectie een breed spectrum, uiteenlopend van kleinschalige zelf geïnitieerde voorstellen tot grootschalige masterplannen en regionale concepten. Deze bandbreedte maakt de tentoonstelling juist heel interessant doordat dit goed aansluit bij het heterogene karakter van Europa. ArchiLab 2008 is een kleine maar fijne tentoonstelling en maakt een reis naar Orléans zeker de moeite waard.