In de naoorlogse Groningse wijk Corpus den Hoorn wordt, in een grootschalige herstructureringsslag, een bijzonder woningbouwproject gerealiseerd. Onder de naam Flexwonen ontwierp architectenbureau MASSA een serie eengezinswoningen, waarbij de koper veel vrijheid kreeg bij de indeling van de eigen woning.
De 101 woningen worden in twee fases gebouwd. Aan de inmiddels opgeleverde eerste fase is de individuele vrijheid duidelijk af te lezen. Waar de voorgevel strak in het gelid staat en een klassieke en robuuste uitstraling heeft, is aan de achterzijde van de woningen juist een bijzondere, speelse mix van persoonlijke voorkeuren ontstaan. Dat wil zeggen, in de grootte en de indeling van de vertrekken. Het materiaal is overal gelijk; de houten constructie maakt het ook voor toekomstige bewoners mogelijk om op tamelijk eenvoudige wijze aanpassingen te realiseren. Inmiddels is opdrachtgever Nijestee met de tweede fase gestart.
Wie in Groningen over herstructurering praat, heeft het over wijkvernieuwing. En wie in Groningen over wijkvernieuwing praat, heeft het doorgaans over de fysieke ingrepen in Vinkhuizen en Paddepoel, of de sociale programma�s in de krachtwijken De Hoogte en de Korrewegwijk. Corpus den Hoorn, gebouwd in de late jaren �50, kwam pas later aan de beurt in de wijkvernieuwingsslag, en heeft eigenlijk altijd in de luwte gelegen. Terwijl nu juist in Corpus den Hoorn op een heel succesvolle manier � mede door de lessen van de exercities in eerdere wijken � nieuwe stedenbouwkundige vormen en woningtypologie�n zijn ontwikkeld die stedenbouwkundig wel aansluiting vinden bij de stringente ritmische opzet van de stempelwijk.
Het idee achter het project Flexwonen is dat de kopers zelf – binnen het kader van een aantal richtlijnen – de indeling van woning kunnen bepalen. Om de kopers te begeleiden in het ontwerp- en bouwtraject, zocht woningcorporatie Nijestee de samenwerking met het centrum voor particuliere bouw, KUUB. In augustus 2004 vond de eerste informatieavond plaats. Het aantal mensen dat het proces aandurfde was toen nog gering. Uiteindelijk gingen maar tien gezinnen het traject in. Anderen vonden het te riskant, vooral vanwege de financi�le onzekerheid die het bouwen van een eigen woning met zich meebrengt. Nijestee besloot de woningen toch in een keer te laten bouwen. De kopers van de resterende (43) woningen kregen alsnog een aantal opties voor de uitbreiding aan de achter- en zijgevels voorgelegd. Zodoende zijn er tien woningen in particulier opdrachtgeverschap gebouwd, en de andere in opdracht van Nijestee, maar met veel keuzevrijheid voor de kopers.
Een voorwaarde die Nijestee, maar ook architect Koos Kok, stelde aan het plan met de particuliere opdrachtgevers, was dat de individuele vrijheid zich op een goede manier moest verhouden tot de bestaande stedenbouwkundige context. Vandaar dat voor de woningen een aantal architectonische richtlijnen op papier werd gezet, en dat het totaal in een zorgvuldig ontworpen stedenbouwkundig plan werd neergelegd. Het ensemble bestaat uit vier rijen woningen, waarvan de middelste twee gescheiden (of juist verbonden) worden door een groene as, die straks ook de eerste fase visueel met de tweede fase verbindt. De woningen aan de koppen van de vier rijen zijn iets dieper, waardoor de achterterreinen een meer besloten karakter krijgen. Een maximale bouwhoogte van drie lagen en een voorgeschreven bakstenen voorgevel, zorgen voor een coherent beeld, waarbinnen op een subtiele manier toch individuele voorkeuren tot stand zijn gekomen.
De flexibiliteit van de woningen zit vooral in de indeling van de plattegrond. Kopers en particuliere opdrachtgevers waren vrij aan de achterzijde of aan de zijgevel uitbreidingen te realiseren, mits uitgevoerd in het daarvoor bestemde materiaal. Dit levert een enorme diversiteit aan typologie�n op, die in de loop der jaren alleen maar groter zal worden. De woningen zijn in dat opzicht echt levensloopbestendig. Zelfs bij de indeling van de voorgevel kregen de kopers een behoorlijke vrijheid. Zij konden kiezen uit vijf soorten baksteen, en waren vrij in de plaatsing van de kozijnen. Ook konden ze kozijnen in diverse breedtes krijgen, enkel de hoogte stond vast.
Met Flexwonen wilde Nijestee nieuwe bewoners (lees kopers) aan de wijk Corpus den Hoorn binden. Dat is grotendeels gelukt. Hoewel het aantal particuliere opdrachtgevers tegenviel, vonden latere kopers de grote keuzevrijheid erg prettig. Nijestee heeft dan ook besloten de tweede fase op die laatste basis te ontwikkelen. De vari�teit blijft daarmee gewaarborgd, ook al is er geen sprake meer van particulier opdrachtgeverschap (waarbij de kandidaten op een zelf gekozen kavel een woning met vrije indeling konden laten ontwerpen). In materiaal en ritmiek zijn de woningen onderdeel van hetzelfde geheel. Hoe de opdracht ook verleend wordt, het staat vast dat met dit project de diversiteit in de voorheen tamelijk eenzijdige wijk enorm is toegenomen. Flexwonen is daarmee, fysiek en sociaal, een prachtig voorbeeld van wat wijkvernieuwing moet zijn: een frisse toekomstbestendige aanvulling, met oog voor bestaande structuren.
architect
MASSA bureau voor architectuur
team
Koos Kok (projectarchitect)
Karine Schenkeveld
Jolan Sterenborg
Henny Volmuller
Nicandra Nocera
Arjan Hordijk
opdrachtgever
corporatie Nijestee
+ 10 particulieren
adres
Hippocrateslaan Groningen
functie
101 eengezinswoningen in drie bouwlagen: 53 in 1e fase en 48 in 2e fase.
opgave
Combinatie van co-ontwikkeling en consumentgericht bouwen. Met behoud van een samenhangend, stedelijk beeld. Aan de achterzijde is ruimte voor individuele koperswensen.
datum 1e schets
augustus 2003
start bouw
mei 2006 (1e fase)
medio 2009 (2e fase)
in gebruik name
najaar 2007 (1e fase) medio 2010 (2e fase)
bouwsom
6,5 miljoen excl. opties/grond, incl. btw
prijspeil mei 2006
m2
per woning vari�rend van 130 m2 gbo (RIJ basis) tot 220 m2 gbo (ZIJ maximaal uitgebreid)
m3
per woning vari�rend van 377 m3 gbo (RIJ basis) tot 638 m3 gbo (ZIJ maximaal uitgebreid)
trots op
Dat het concept waar we naar zochten; een goede balans tussen regie en vrijheid, gewerkt heeft. Aan de voorkant levert het een duurzaam beeld op, terwijl aan de achterzijde de vari�teit van woonwensen zichtbaar is.
volgende keer anders
De prijsvorming zou in het proces naar voren getrokken moeten worden zodat particuliere opdrachtgevers direct inzicht hebben in mogelijkheden en kosten.