Clichés

Een beetje highbrow architectuurlezing bevat standaard een aantal elementen: een spreker die onderzoek doet aan een hoog aangeschreven onderzoeksinstituut en een netwerk heeft dat de hele wereld omvat; hij doceert, publiceert en werkt aan een publicatie die naar het zich laat aanzien een paradigmawijziging tot gevolg zal hebben. Voorts verwijst de spreker met een zekere regelmaat naar niet zulke hele bekende publicaties van beroemde schrijvers en, of filosofen – hoewel deze laatste een beetje passé lijken te zijn. Publicaties van Franse intellectuelen genieten de voorkeur en citaten worden uiteraard in de oorspronkelijke taal voorgelezen.

Volgens de beste tradities van een highbow architectuurlezing werd Enrique Walker aan het publiek voorgesteld: director of advanced master studies aan Columbia University, betrokken bij een interviewproject dat al vijftien loopt en waarvoor hij vijftig architecten interviewt; een project dat uiteraard moet resulteren in een publicatie. Een ander interviewproject is al gepubliceerd: Tschumi on Architecture: Conversations with Enrique Walker (New York 2006). En op dit moment werkt hij aan de afronding van zijn proefschrift over het werk van George Perec.

Walker was gevraagd een lezing te geven over ontwerponderwijs en in het bijzonder zijn studio's waarin het gebruik van zelfopgelegde en daardoor per definitie arbitraire restricties, als kritische ontwerpmethode worden onderzocht. De vooronderstelling daarbij is dat zelf opgelegde beperkingen vruchtbaar voor het ontwerp kunnen zijn. Voor de duur van het ontwerpproces vormen de zelfopgelegde beperkingen, hoewel zinloos en betekenisloos, de focus, het geeft richting aan het project. Daarnaast dwingen de zelfopgelegde beperkingen de ontwerper bewust na te denken over zijn manier van ontwerpen.

Voor een definitie van de zelfopgelegde beperkingen, en als zodanig de opgave van zijn studio's, liet Walker zich inspireren door Gustave Flauberts Le Dictionnaire des idées reçues. Le Dictionnaire was Flauberts kritiek op het provincialisme van de bourgeoisie. Gedurende tien jaar, vanaf 1870 tot aan zijn dood in 1880, noteerde Flaubert de clichés die hij dagelijks hoorde. Volgens Walker had de ondertitel encyclopédie de la bêtise niet misstaan.

INTRODUCTION : Mot obscène.

ARCHITECTES : Tous imbéciles. Oublient toujours l’escalier des maisons.

BÊTES : Ah ! si les bêtes pouvaient parler ! Il y en a qui sont plus intelligentes que des hommes.

Tot op heden heeft men niet kunnen achterhalen of het Flauberts intentie was om deze pastiche als zelfstandig werk te publiceren – het werk is postuum in 1913 uitgegeven. Echter, de gedachte dat Flaubert een dergelijk boek aan het schrijven was, leverde tijdgenoten al voldoende stof op voor discussie.

Het concept van zelf opgelegde beperkingen begon als een opgave voor een onderwijsprogramma maar heeft zich in de loop van de twee jaar ontwikkeld als een onderzoek naar clichés waarover zelfs seminars worden georganiseerd. Dit tienjarig project – 'een project moet nooit langer dan 10 jaar duren want dan is het onderwerp niet meer modieus. Onderzoek naar clichés wordt dan zelf een cliché' – moet, hoe kan het anders, resulteren in een publicatie: The Dictionary of Received Ideas (werktitel). Received ideas worden door Walker omschreven als: 'formerly novel ideas that, due to recurrent use, have been depleted of their original intensity'. Deze niet zo nieuwe ideeën hebben aldus Walker, de problemen waarvoor ze een oplossing waren, overleefd waardoor ze irrelevant worden, het worden instrumenten zonder betekenis. Met name in de jaren negentig werden veel zinvolle en bruikbare ideeën ontdaan van hun historische context waardoor de ideeën betekenisloos en steriel werden. Als voorbeelden van received ideas noemde Walker het diagram, het concept van 'the ordinary' en het boek over de stad. (In de jaren negentig deed ieder zichzelf respecterende architect onderzoek naar De Stad. Kies een stad, liefst een beetje exotisch, analyseer deze, ontwikkel een model dat geprojecteerd kan worden op andere steden en publiceert de resultaten in een uitgave vol realistische foto's en kleurrijke diagrammen.)

Tijdens het werken in de studio's leren studenten clichés te overdenken, reveived ideas opnieuw te formuleren en te actualiseren. Zo moesten studenten in een studio hun ontwerp na afloop onderzoeken op received ideas, in een andere studio moesten ze eerst received ideas verzamelen en die gebruiken in hun ontwerp. In weer een andere studio moeten studenten ontwerpen maken op basis van ontwerpen die andere studenten eerder hebben gemaakt etc. Of de The Dictionary of Received Ideas ooit gepubliceerd wordt is volgens Walker niet relevant, het idee is belangrijker, de angst dat je misschien in The Dictonary zal staan. De boodschap van het project is dan ook vooral 'Don't take yourself to seriously'.