Feature

Brazilië gaat globaal

Terwijl in Rio de Janeiro de laatste hand wordt gelegd aan de Muziekstad van Christian de Portzamparc, werd bekend gemaakt dat het stadsbestuur van São Paulo Herzog & de Meuron heeft uitgenodigd om een nieuw dans- en operahuis te ontwerpen. Het lijkt weinig meer dan het zoveelste voorbeeld van de wereldwijde metropolitane superstar-gebouwen verzamelwoede (Berlijn, Peking, Almere). Voor Brazilië vormt het binnenhalen van internationale sterarchitecten echter een grote breuk met de architectuurtraditie.

Cidade de Musica, Rio de Janeiro – Christian de Portzamparc

Tot voorkort was architectuur in Brazilië vooral een binnenlandse aangelegenheid. Een van de reden hiervoor is een wet die verbiedt dat architecten die niet in het land wonen, honorarium ontvangen. Hierdoor was het ministerie van Volksgezondheid in Rio de Janeiro ontworpen in 1943 door Le Corbusier lange tijd het meest befaamde voorbeeld van architectuur van buitenlandse hand – dit losgezien van projecten van geïmmigreerde architecten, zoals Gregori Warchavchik, Lina Bo Bardi en het recente Triptyque.(*) Projecten in Brazilië worden ontworpen door Brazilianen, internationale architectuur is iets voor in de bladen en op reis. Tot voorkort. (**)

Vandaag de dag ontwerpen de grote internationale namen ook hier projecten. Het schetsontwerp van Jean Nouvel maakte voor het Guggenheim in Rio luidde deze nieuwe ontwikkeling in. Vanwege het controversiele ontwerp, de exorbitant hoge kosten en een vleugje nationalisme deed dit project een hoop stof opwaaien. Nu zijn naast De Portzamparc en Herzog & de Meuron onder andere Alvaro Siza (musea in Porto Alegre en in Minas Gerais) en Maximiliano Fuksas (Italiaans Cultureel Instituut in São Paulo) op nationaal territorium actief.

Omdat ze betaald worden met overheidsgeld, staan vooral de projecten van De Portzamparc en Herzog & de Meuron in de belangstelling. De ‘Muziekstad’ (Cidade de Musica) wordt bijna opgeleverd. Tijdens de bouw bleek het project veel duurder te worden dan begroot, wat op z’n Braziliaans breed uitgemeten werd in de pers, en zonder verdere consequanties bleef. Maar de investering heeft geleid tot een spectaculair gebouw, waardoor de voormalige aversie die de Cariocas tegen het project hadden nu plaats maakt voor bewondering. Het gebouw ligt op het kruispunt van de zones noord, oost en zuid. Het ontwerp zelf is een samenspel van rechthoekige en gekromde volumes en leegtes, geklemd tussen twee horizontale vlakken. Het geheel is opgetild boven een parkstrook. Programmatisch is het deels gebaseerd op de Cité de la Musique in La Villette (Parijs), een van de redenen waarom het stadsbestuur De Portzamparc heeft uitgenodigd; zoiets wilden zij in Rio ook.

Fundação Iberê Camargo, Porto Alegre – Alvaro Siza

Over de architectenkeus van het Dans- en Operahuis in São Paulo doet een nog mooier verhaal de ronde. De gouverneur van de provincie schijnt op tv het Olympisch stadion in Peking te hebben gezien, en besloot toen ook een dergelijk gebouw te willen. Van het gebouw zijn voorlopig alleen de architect, de locatie en het budget bekend. Terwijl iedereen in spanning wacht op de eerste schetsen, wordt in de diverse media een geanimeerd debat gevoerd over wie, waarom en vooral hoe duur. Globalisering, protectionisme, sociale ongelijkheid, corruptie, alles passeert de revue in de discussies hierover. Overigens, zowel Oscar Niemeyer als Paulo Mendes da Rocha hebben laten weten geen enkel probleem te zien in het inhuren van welk buitenlands bureau dan ook.

Voor of tegen, vanwege de ambitieuze gouverneur twijfelt niemand in São Paulo of het gebouw er wel zal komen. Temeer daar Rio uitdagend pronkt met de nieuwe aanwinst.  De eerste stap is gezet, Brazilië gaat globaal. Na het voorbeeld van zowel Rio als São Paulo is het slechts wachten op de volgende stad. Het politieke systeem voorziet lokale bestuurders van voldoende macht om dit soort initiatieven door te zetten. De private sector zal waarschijnlijk snel volgen. Appartementencomplexen en kantoortorens ontworpen door buitenlandse architecten zullen gretig aftrek vinden bij projectontwikkelaars, want alles wat men importeert, wordt hier gezien als chique en duur. Dat gold al een tijd lang voor artikelen zoals auto’s, elektronica en kleding, en nu begint dit ook op te gaan voor architectuur. Naast het netwerk in China en de vestiging in Rusland wordt het dus tijd een cursus Portugees te overwegen.