Brazilië, de nieuwste generatie

In Brazilië bestaat een behoorlijk gat tussen de overweldigende Modernistische traditie en het leeuwendeel van de hedendaagse architectonische productie. Enerzijds ontwerpen de meeste architecten nog steeds veilig in het kielzog van de twee nog immer actieve Pritzkerprijswinnaars van 80 en 100 jaar, en vormen de boegbeelden van de glorietijd van de Braziliaanse architectuur nog steeds de basis van menig architectuurdebat en -tentoonstelling. Ondertussen wordt de huidige explosieve groei van de steden bijna zonder uitzondering verzorgd door vastgoedontwikkelaars en commercieel georiënteerde architectenbureaus. Het resultaat is een variatieloze uitdijende massa neoclassicistische woongebouwen en spiegelglazen kantoortorens, waardoor met name in São Paulo verbazing over de schoonheid van de stad verdrongen is door ontzag voor de omvang.

De nu volgende selectie presenteert enkele van de jonge bureaus die zich met actuele en vernieuwende projecten in deze situatie weten te positioneren en zonder de kwaliteit van de voorbeelden van de grote meesters uit het oog te verliezen, op verschillende manieren ingaan op de uitdagingen van de Braziliaanse realiteit.

FGMF – Casa Grelha (2007)
Het bureau FGMF heeft sinds haar oprichting in 2000 een groot aantal prijzen gewonnen, waaronder een eervolle vermelding van het IAB (de Braziliaanse BNA) in 2008 voor het meest recente project, Casa Grelha, ofwel grid-huis. Deze villa ligt in een heuvelachtig landschap, op een 22 ha groot terrein wat voor het grootste deel is bedekt met beschermd regenwoud. Het huis bestaat uit een aantal onafhankelijke wooneenheden, die als opvullingen in een houten grid van 5.5 bij 5.5 bij 3 meter boven een kleine valei hangen. Het houten grid van 2000m2 is behulp van enkele betonnen kollomen en vierendeelliggers in corten-staal in de heuvelwanden ingeklemd. Door deze oplossing slaagden de architecten er in de vallei bijna onaangetast onder de woonruimtes door te laten lopen. Bomen steken door openingen in het grid heen, en door middel van daktuinen, een pad en waterspiegels zijn beide heuvelwanden op dakniveau verbonden met elkaar verbonden. Enkele nevengebouwen zijn, net als de stutmuren waarop het grid rust, in ter plaatse gevonden natuursteen opgetrokken.

Frentes – novo elevado (prijsvraag 2006)
Frentes is het in São Paulo gevestigde samenwerkingsverband tussen José Alves en Juliana Corradini. Het bureau doet veelvuldig en vaak succesvol mee aan prijsvragen, en ontwierp voor de prijsvraag ´Novo Elevado´ het winnende voorstel voor de ongeveer 2.7 kilometer lange opgetilde snelwegweg die dwars door het hart van São Paulo loopt. In plaats van het viaduct te slopen of te verheffen tot (nutteloos) icoon van de nietsontziende stedenbouwkundige ingrepen van voorbije stadsbesturen, koos het bureau voor een meer realistische aanpak, door een lineaire parkstrook als tweede laag op de bestaande constructie voor te stellen. Op deze manier wordt niet alleen de geluidsoverlast van dan omtunnelde snelweg sterk gereduceerd, maar ook wordt de relatie vernieuwd tussen de weg en de vaak op slechts enkele meters afstand gelegen flatgebouwen. Binnen de parkstrook bevinden zich verscheidene ondersteunende functies en op strategische punten zijn toegangspunten geplaatst in de vorm van publieke gebouwen. De tunnelwanden vormen galerieën die eventueel verhuurd kunnen worden.

Beatriz Meyer – Kapel in Tatuí (2006)
De in 2007 met de jonge architectenprijs bekroonde kapel van Beatriz Meyer is gelegen op een landgoed in Tatuí, een stadje op 150 kilometer van São Paulo. De zorgvuldige detaillering draagt bij aan het gevoel dat op deze plek tussen de bomen, tijd niet lijkt te bestaan. Het grote hellende dak en de houten kolommen leiden de bezoeker naar de achterwand van natuursteen (pedra ferrugem) waarin een kruis is uitgespaard en het groen van de omgeving doorschijnt. Overdag is de scheiding tussen kapel en de omringende dennen bijna nihil, door de ronde houten kolommen en de grote glazen gevels die bovendien geheel opengeklapt kunnen worden. ´s Nacht lichten spots die in de sloophouten vloer zijn opgenomen de kolommen van onder aan, waardoor het paviljoentje oplicht in het bos.

Yuri Vital – Box House (2007)
Yuti Vital bewijst met het wooncomplex ´Box House´ dat er alternatieven zijn voor de gestandaardiseerde sociale woningbouw die op enorme schaal in de buitenwijken van de Braziliaanse steden verschijnt. In tegenstelling tot gangbare typologie van lage gallerijflats zijn deze woningen grondgebonden. Door de woningplattegronden verticaal te organiseren werd de benodigde hoge dichtheid behouden zonder de kosten te verhogen. De ongelijkmatige vorm van de lokatie en het aanwezige hoogteverschil zorgen zowel in plattegrond als in doorsnede voor een getrapte vorm van de stedenbouwkundige opzet. Dit wordt geacentueerd door de uitstekende witgeverfde balkons van de slaapverdieping, die tevens beschutting vormen voor de entree. Elke woning heeft een gebruikersoppervlak van slechts 46m2, maar de slimme plattegrond geeft de woning een enorme ruimtelijkheid. Onder elke woning bevindt zich een half verdiepte parkeerplaats, zodat de verharde binnenstraat en het spectaculaire uitzicht geheel vrij blijven.

Rodrigo Cerviño Lopez – galeria Adriana Varejão (2008)
De galerie ligt op het uitgestrekte terrein van het openlucht kunstcentrum Inhotim in het stadje Brumadinho in Minas Gerais. Het paviljoen is ontworpen voor twee kunstwerken van de uit Rio de Janeiro afkomstige beeldend kunstenaar Adriana Varejão, voor wie Rodrigo Cerviño Lopez eerder een atelierruimte ontwierp. Terwijl de galerie vorm kreeg, maakte Varejão nog vier andere kunstwerken, geïnspireerd op de ruimtes van het gebouw.
Het paviljoen gaat een directe dialoog aan met zowel de omgeving als met de kunstwerken waarvoor het is ontworpen. Aan de ene kant ligt het ingegraven in de heuvel, terwijl het aan de andere kant over het aanliggende meer hangt. Op de begane grond stroomt het meer als een waterspiegel door in het dichte volume, terwijl uit het gebouw een pier tot in het midden van het meer steekt. Het dak van het gebouw, dat zich bevindt op parkniveau, vormt een uitzichtpunt over het meer. De interne organisatie volgt een spiraalvormige route die zich over drie niveaus door middel van hellingbanen en een centraal gelegen trap om de kunstwerken heen vouwt.

Metro arquitetura+Juliano Dubeux – Club Nox (2006)
In december 2006 opende Club Nox, een ontwerp van Metro Arquitetura in samenwerking met Juliano Dubeux. De opdrachtgevers, drie jonge ondernemers onder wie twee deejays, wilden een club die kon wedijveren met de hipste clubs in Europa en de V.S. Als locatie kozen ze voor een van de drukste straten van Recife, de toeristische miljoenenstad aan de Braziliaanse Noordoostkust. Het gebouw is vormgegeven als een corten stalen monoliet met een matglazen opbouw. Uit deze opbouw lijkt ´s avonds licht in wisselende kleuren te ontsnappen, waardoor het gebouw zijn aanwezigheid in de stad markeert en voorbijgangers uitnodigt binnen te komen. Ook in het interieur speelt licht een belangrijke rol. De dansvloer is omgeven door een membraan van brede geweven glasvezelstroken dat door leds van kleur verandert. In de matglazen opbouw op het dak bevindt zich een witte lounge-zone met terras en daktuin.

Lucas Kanyó – scenario SPFW 2009
Het bureau van de in Brasilia opgeleide Lucas Kanyó kenmerkt zich door de grote variëteit. In zijn korte bestaan heeft Kanyó een multidisciplinaire portfolio opgebouwd waarin zowel gebouwen, interieurs, tentoonstellingen en scenarios staan. Op dit moment is zijn bureau een van de meestgezochte ontwerpers door de modewereld van São Paulo, met onder andere projecten voor de winkels van modeontwerper Alexandre Herchcovitch, het kledingmerk Taglicher en de 100% Braziliaanse poot van Nike, Canarinho. Voor dit merk ontwikkelde Kanyó een pop-up winkel, gebaseerd op de straatkunst van São Paulo en op de Braziliaanse way of life.
Voor de modeontwerper Reinaldo Lourenço ontwierp Kanyó de enscenering van diens modeshow tijdens de São Paulo Fashion Week in januari 2009. Het ontwerp van de catwalk is gebaseerd op de wintercollectie van Lourenço, getiteld Art-deco. Als inspiratie voor het ontwerp diende design uit het begin van de twintigste eeuw en de film Metropolis.