Feature

Gezocht: groen gezicht voor rode reus

‘Every great depression is an opportunity for Shanghai,’ zegt Lou Yongqi terwijl hij een ruk geeft aan de draaischijf vol eten. Hij vertelt dat zowel tijdens de beurskrach van 1929 als nu de meest Westerse stad van China vooral lijkt te profiteren van de malaise elders ter wereld. Het is voor het eerst sinds de crisis in het nieuws opdook dat ik iemand optimistisch hoor praten over de economische situatie. En Lou heeft gelijk, denk ik terwijl ik nog een sappige garnaal uit zijn jasje peuter, als ik in Nederland werk had gehad dan zou ik nu niet hier aan tafel zitten.

bloeiende koolzaadvelden op Chongming – foto Pieter Waijer

maandag 6 april
Lou Yongqi, stedenbouwer en partner van Tektao in Shanghai heeft ons uitgenodigd voor een uitgebreide lunch in het restaurant onder zijn kantoor.Het gezelschap bestaat uit zes architectuurstudenten van de Tongji Universiteit uit Shanghai en tien studenten van de Hogeschool Rotterdam. Deze laatsten zijn afkomstig van de Willem de Kooning Academie, de Academie van Bouwkunst en Industrieel Product Ontwerp. Hoewel iedereen elkaar nog maar net heeft ontmoet, is de stemming opgewekt. We laten ons het eten smaken en proosten vast op de goede afloop.

Wij zijn in Shanghai om gedurende twee weken te werken aan een project over het eiland Chongming. De workshop, geïnitieerd door de Willem de Kooning Academie en de Tongji University Shanghai, wordt ondersteund door Chongming Municipal Government, Tektao en het platform DESIS (Design for Social Innovation and Sustainability in China).
Chongming, ooit niet meer dan een serie zandbanken in de monding van de rivier de Yangtze. is nu een eiland van formaat dat van punt tot punt ruim tachtig kilometer meet. De gelijknamige hoofdstad van het eiland heeft evenveel inwoners als Rotterdam. Het doel van de workshop is het ontwikkelen van een strategie waarmee dorpen op het Chinese platteland in het algemeen en Chongming in het bijzonder, in sociaal en economisch opzicht nieuw leven in geblazen kunnen worden.

In Shanghai heerst een koortsachtige bedrijvigheid. De wereldtentoonstelling met het thema ´Better city, better life´ geeft nog eens een extra impuls aan de bouwwoede van de stad. De ontelbare viaducten worden geverfd, uitvalswegen met groen omzoomd en parken zijn gesloten voor onderhoud. In verhoogd tempo worden grote infrastructurele werken uitgevoerd en oude wijken van de kaart geveegd. De kwast erover, de bezem erdoor, Shanghai staat klaar om de wereld te ontvangen.
Ook de pr-machine draait op volle toeren. Gebouwhoge spandoeken met ronkende leuzen sieren de stad. In elk overheidsgebouw en elk hotel staan modellen van ‘de paddestoel’, hét icoon van de Wereldtentoonstelling en van Haibao, de babyblauwe mascotte wiens naam zoveel betekent als ‘Schatje van Shanghai’. Een manshoge klok op de boulevard langs Nanjing Road telt de dagen, uren, seconden tot de opening af.

Chongming is door de Chinese overheid aangemerkt als proeftuin voor projecten waarbij ecologie en duurzame sociaal-economische ontwikkeling centraal staan. Ooit stond het eiland bekend om zijn zoutproductie. Tegenwoordig is landbouw de voornaamste bron van inkomsten, maar de boeren leiden er een kwijnend bestaan. De kleine lapjes grond (één mu, ruim 6.6 are) leveren vaak net genoeg op om in het eigen levensonderhoud te voorzien. Meer en meer jongeren trekken dan ook naar Shanghai om daar bijvoorbeeld als taxichauffeur of serveerster te werken. Door Chongming als eco-eiland aan te merken hopen de autoriteiten de komst van toeristen te stimuleren en daarmee een nieuwe bron van inkomsten voor de lokale bevolking aan te boren.
Het startschot voor de wereldtentoonstelling zal ook het begin zijn van grote veranderingen voor Chongming. Het eiland is nu alleen per boot of vliegtuig te bereiken. Op 1 mei 2010 moeten de bruggen en tunnels naar beide oevers van de Yangtze gereed zijn. Een maquette in het museum van de stad Chongming geeft een indruk van de toekomst van dit eco-paradijs: een brede snelweg met sierlijke klaverbladen strekt zich uit over de lengte van het eiland; en verder industrie, wolkenkrabbers, jachthavens en grootschalige vakantieparken.

Elfenbrug in Xian Qiao – foto Pieter Waijer

dinsdag 7 april
In alle vroegte vertrekken we naar het eiland. Ons project beperkt zich tot het dorp Xian Qiao, dat zoveel betekent als `Elfenbrug´. Het heeft ruim 1600 inwoners en is met vier omliggende dorpen aangewezen als model voor duurzame rurale ontwikkeling op Chongming. Tot nu toe heeft dat geresulteerd in straatlantarens die werken op windenergie en een helofytenfilter (een natuurlijk filter waarin afvalwater met behulp van bacterien wordt gezuiverd) in de vorm van een romantische ‘elfenbrug’. De bewoners zijn onvoorstelbaar trots dat deze moderne apparaten in hun dorp staan. Van de ecologische betekenis hebben ze vooralsnog geen benul.
We overnachten in Shu Xin (Nieuwstraat), een stadje een paar kilometer verderop. Het hotel heeft duidelijk betere tijden gekend maar niemand lijkt zich daar om te bekommeren. ’s Avonds komt de burgemeester van Chongming, meneerLee, met een viertal ambtenaren bij ons in het hotel dineren. Naar goed Chinees gebruik brengen ze allemaal een toast uit op de toekomstige samenwerking, en daarna nog een, en nog een..

oud en nieuw in Xian Qiao – foto Pieter Waijer

woensdag 8 april
Met kaarten en camera´s trekken we er op uit om zoveel mogelijk informatie over Xian Qiao te verzamelen. De zon schijnt, de velden staan in bloei en de mensen zijn zonder uitzondering nieuwsgierig en vriendelijk.
Op het eiland doet zich een eigenaardig fenomeen voor: in afwachting van de terugkeer van hun kinderen bouwen de achterblijvers, pal naast hun eigen optrekjes, grote, opzichtige villa’s. De huizen zijn een belangrijk statussymbool en de boeren stoppen er al hun geld in. Het duurt járen voor de huizen zijn voltooid en als het eenmaal zover is dan blijven ze meestal onbewoond. De kinderen verkiezen nu eenmaal het leven in de grote stad boven dat op het platteland.
Het landschap doet veel aan de Nederlandse polders denken. Chongming is tussen 1950 en 1980 door landaanwinning verdubbeld in omvang. Het is vlak, weids en wordt doorsneden door sloten en vaarten. De Nederlanders voelen zich als vissen in het water. Eenmaal terug in het hotel krijgen we, zonder opgaaf van reden, te horen dat we onze spullen moeten pakken. De teleurstelling is groot. ‘En wat nou als we gewoon hier blijven?’ vraagt iemand aan de Chinese studenten. Dat lijkt geen optie. Het echtpaar dat het hotel beheert zou op straat gezet kunnen worden. Even later stoppen er twee busjes voor het hotel om ons naar een luxe hotel in de hoofdstad Chongming te brengen.
Het is ons nog steeds niet duidelijk waarom wij moesten verhuizen en wie voor de kosten is opgedraaid. Wilden de autoriteiten ons een dienst bewijzen of vonden ze ons, nieuwsgierige aagjes, alleen maar lastig?

straat in Xian Qiao – foto Clarisa Diaz

donderdag 9 april
De avond na ons overhaaste vertrek uit Shu Xin wandelen we het chique Okura hotel in hartje Shanghai binnen. De overgang is groot: in de foyer hangt een kroonluchter ter grootte van een slaapkamer, in de lounge speelt een meisje kabbelende melodietjes op een vleugel, op een tafel staat een model van ‘de paddestoel’ gemaakt van rood plexiglas. We zijn hier om onze eerste schetsen voor Xian Qiao te presenteren aan een zware delegatie uit Rotterdam. Een van hen is wethouder Marc Harbers van Economie, Haven en Milieu. Ons onderzoek is nog maar net begonnen en we hebben nauwelijks tijd gehad om de presentatie voor te bereiden. Het commentaar van de aanwezigen is beleefd vriendelijk.

vrijdag 10 april
We hebben nog een week te gaan. Langzaam beginnen de verschillende ideeën vorm te krijgen: herverdeling van de landbouwpercelen voor hogere productiviteit eneen fraaier landschap, het gebruik van leegstaande woningen als accommodatie voor toeristen, een markt, een nieuwe functie voor het in onbruik geraakte dorpshuis en een aantal kleine ingrepen in de openbare ruimte die de sociale interactie tussen bewoners stimuleren.
De samenwerking binnen de groep is heel goed. Zowel tussen de verschillende afdelingen van de Hogeschool als tussen de Nederlanders en de Chinezen. Af en toe roept Lou ons bij elkaar voor een paar bemoedigende woorden: ‘It’s not a lot of work but still.. it’s a lot of work!’

straat in Xian Qiao – Pieter Waijer

Vrijdag 17 april.
Vandaag presenteren we onze definitieve plannen aan burgemeester Lee. De districtsmanager, de havendirecteur en de dorpsleider van Xian Qiao zijn er ook. Alle studenten zijn afgemat. De afgelopen dagen is er van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat aan de presentatie gewerkt. Lou heeft speciaal voor de gelegenheid de leus van het lokale partijbestuur op een groot vel gekalligrafeerd en op de deur van zijn kantoor gehangen.‘Embed the Rational Developing Theory, build a sustainable Chong Ming’, luidt de tekst.

Voor vertrek uit Rotterdam was ons op het hart gedrukt om vooral niet over politiek te praten. In China lijkt dat echter onvermijdelijk want alles wat je doet is politiek. De Chinezen benaderen het onderwerp bij voorkeur met een flinke dosis cynisme. Niemand lijkt zich werkelijk voor politiek te interesseren, omdat iedereen weet dat de democratie in China een farce is. En als individu heb je al helemaal niets te zeggen. Het gros van de beroepsbevolking heeft niet de baan die ze eigenlijk zouden willen hebben. Veel studenten volgen niet de studie die ze eigenlijk zouden willen volgen. En veel mensen wonen niet daar waar ze eigenlijk zouden willen wonen. Dit alles om de eenvoudige reden dat de Chinese overheid al deze zaken voor haar burgers bepaald. Voor ons Europeanen is het ondenkbaar om zo te leven. Volgens de Chinese studenten is het echter ook deel van hun cultuur; Chinezen houden er niet van om op te vallen; ze volgen liever.

De burgemeester en zijn gevolg vertrekken geen spier terwijl zij naar de uitleg van Lou Yongqi luisteren. Dat hoort, stellen de Chinezen ons gerust. Pas als iedereen aan het woord is geweest zullen ze commentaar geven. Eerst veel lovende opmerkingen, en dan, misschien, wat ze er echt van vinden. En inderdaad, de eerste reacties zijn heel lovend. Al merkt meneer Lee wel op dat het materiaal voor de maquette wel uit de afvalemmer lijkt te komen, wat ook deels waar is.. Het gezelschap gaat er eens goed voor zitten en begint in het Chinees aan een discussie die een paar uur zal duren.

Meneer Lee vloog in hetzelfde vliegtuig mee naar Nederland. Daar heeft hij tijdens een bijeenkomst op de Willem de Kooning nog eens zijn mening over onze plannen uiteengezet. Een aantal voorstellen waren iets te fantastisch naar zijn smaak. Hij was echter zeer geïnteresseerd in de plannen voor de hervorming van de landbouw en de inrichting van de openbare ruimte. Deze worden in de komende maanden door Tektao en de Chinese deelnemers aan de workshop verder uitgewerkt.