Feature

Groeten uit… Antwerpen

In de Zuidelijke Nederlanden, op een klein uurtje rijden van Breda, ligt Antwerpen. De stad waar je kunt vertoeven onder de lichtjes van de Schelde en verdwalen in knusse winkelstraten, waar je je kunt laten verleiden door diamant en mode, maar vooral ook door hedendaagse architectuur. In de ArchiNed zomerreeks Groeten uit… dit keer een wandeling langs de meest markante recente architectuurproducties in Antwerpen.

Het MAS in aanbouw, ontwerp: Neutelings Riedijk (foto: Bart Huysmans)

Het huidige imago van Antwerpen als frisse en dynamische architectuurstad heeft een specifieke voorgeschiedenis. In de jaren ’90 van de vorige eeuw dreigde een economische stagnatie en sociale breakdown door toedoen van een onstuitbare stadsvlucht, bureaucratische corruptie en golven van multicultureel geweld. Het is in deze periode dat het extreemrechtse Vlaams Blok meer dan 30% van het electoraat voor zich wist te winnen.

Sinds 2003 zit de stad Antwerpen weer in de lift. De nieuwe burgemeester Patrick Janssens heeft zichzelf boven alle strijdende partijen weten te verheffen en Antwerpen weer positief in de markt gezet. De ervaring van Janssens in de reclamesector leidt tot een uitgekiend marketingbeleid voor de stad, dat niet alleen inzet op pakkende campagnes in vaste huisstijl, maar vooral ook met hedendaagse architectuur.

De ondernemende architectuurdynamiek in Antwerpen straalt af op zowel burgers als bedrijven. Ook architecten scharen zich één voor één enthousiast achter het unieke politieke stadsproject van Burgemeester Janssens. Dit resulteerde reeds in bijzondere architectuur als het Justitiepaleis (Richard Rogers), Koninklijk Entrepot (Hans Kolhoff), Felixpakhuis (Robbrecht & Daem), Permekebibliotheek (Stramien), Atlasgebouw (META), woning Dodoenstraat (URA), woning Veldstraat (Huiswerk), Leopold de Waelplaats (Robbrecht & Daem), Luifel Kiel (B-architecten) en vele andere werken.

De lichting architectuurprojecten 2008-2009 maakt een (nieuw) bezoek aan Antwerpen meer dan de moeite waard.

Metropolitaanse sferen op Noord
Dat bezoek is niet volledig zonder de reuzenwenteltrap van het zo goed als voltooide Museum aan de Stroom (MAS) te beklimmen, door Neutelings Riedijk architecten ontworpen als een baken voor de herovering van de oude dokken. Het MAS is opgevat als een verticale publieke galerijruimte waar bezoekers zicht krijgen op verleden en toekomst van Antwerpen en waar men zich tenslotte vanaf het dak verder kan oriënteren. (Oostendekaai, 2000 Antwerpen)

Falconplein, ontwerp: West 8 (foto: Van den Berk Boomkwekerijen)

Vanuit het MAS leidt een culturele as je naar het Falconplein in het Schipperskwartier. West 8 transformeerde deze troosteloze asfaltvlakte, waar vroeger van heinde en verre mensen toestroomden voor de informele zwarte markt, tot een verkeersluwe, karaktervolle stedelijke ruimte. Vandaag kun je het Falconplein ervaren als de nieuwe draaischijf van een aangenaam verblijf en uitgaanskwartier.

Op steenworpafstand ligt het nieuwe Park Spoor Noord ontworpen door Secchi-Viganò op een verlaten spoorwegemplacement tussen de 19de eeuwse gordel en de modernistische woonuitbreiding Luchtbal. In dit duurzaam en uitgestrekt stedelijk landschapspark dompel je je samen met de bewoners van de dichtbevolkte, multiculturele omgeving onder in de jonge metropolitaanse uitstraling van Antwerpen. (Ellermanstraat/Hardenvoort, 2060 Antwerpen)

Op dezelfde locatie tref je ook het locomotiefdepot SPTM aan. Het 19de eeuwse gietijzeren depot werd door Stramien opgewaardeerd en biedt vandaag een sfeervol en flexibel onderdak aan multiculturele activiteiten zoals het jaarlijkse Offerfeest en het zomerterras. (Hardenvoort, 2060 Antwerpen)

Woonblok de Arboretum, ontwerp: architecten VennixVermeesch (foto: Kees Hummel)

Ademruimte in de 19de eeuwse gordel
In de volksbuurt Seefhoek ligt het nieuwe Troubleyntheater: de productiestudio’s van kunstenaar en theatermaker Jan Fabre naar ontwerp van Jan Dekeyser. Het heringerichte schoolgebouw ligt ingekapseld te midden van typisch Belgische uitbouwsels en kan zo des te beter de ingeslapen woonbuurt dynamiseren met cultureel ondernemerschap. (Pastorijstraat 23, 2060 Antwerpen)

Om de hoek brengt ook het project ‘Ter Pitte’ ademruimte in de wijk door dichtgebouwde woonblokken te ‘ontpitten’. Een voormalige liftfabriek werd door Import Export Architecture omgevormd tot groepswoningbouwcomplex. De in onbruik geraakte infrastructuur binnen het bouwblok wordt gesloopt waardoor ruimte ontstaat voor tuintjes die te koop worden aangeboden aan de omwonenden. (Ter Pitte, Lange Van Bloerstraat 119-127, 2060 Antwerpen)

Op weg terug naar het Centraal Station wil het Arboretum (architecten VennixVermeesch) met een nieuw type stadswoning jonge Vlaamse gezinnen verleiden om terug te keren naar het multiculturele Borgerhout. Het woonblok bestaat uit 14 ondiepe, maar brede rijwoningen die licht, lucht en groen brengen in voormalige prostitutiestraten, zonder afbreuk te doen aan de privacy van de nieuwe bewoners. (Schaafstraat 1-21, Van Schoonhovenstraat 28-34 en Lange Winkelhaakstraat 37-41, 2060 Antwerpen)

Toneelhuis, ontwerp: Jan De Vylder Architecten (foto: Filip Dujardin)

Bizarre verschillen in het Centrum
In het centrum kun je niet om het Theaterplein heen, dat door Secchi-Viganò omgevormd werd tot stedelijk portaal met een wel heel bijzondere schaalvoering. De immense luifel met ranke zuilen definieert een buitenpodium voor uiteenlopende stedelijke activiteiten en voorkomt tegelijk dat specifieke actoren het plein toe-eigenen.

Het onderbrengen van de tijdelijke kantoren voor het Toneelhuis in het schermenhuis van de neoclassicistische Bourlaschouwburg was voor Jan De Vylder Architecten de aanleiding om voor de opmerkzame flaneur enkele poëtische doch bizarre verschillen te introduceren in de stedelijke ruimte. (Orgelstraat 7, 2000 Antwerpen)

Op de winkelstraat Meir is het 16de eeuwse Osterrieth huis opengesteld door Dexia Bank die er naast representatieve functies nu ook consumentgerichte activiteiten heeft ondergebracht. Hans Verstuyft Architecten ontwierp een volume in de vorm van een glazen stolp waardoor de oorspronkelijke ruimte in haar totaliteit genietbaar wordt, maar ook de bankactiviteiten een museale waarde krijgen. (Meir 85, 2000 Antwerpen)

150kV/15kV Onderstation Petroleum Zuid, ontwerp: noA architecten (foto: Kim Zwarts)

Werken en genieten op Zuid
Het 150kV/15kV Onderstation Petroleum Zuid markeert de nieuwe investeringszone in het zuidelijke havengebied. Het monochroom petroleumblauwe en schaalloze volume ontworpen door noA architecten visualiseert de vele kansen van deze voormalige petroleumhaven waar binnenkort groenontwikkeling gecombineerd wordt met het nieuwe voetbalstadion. (D’Herbouvillekaai, 2000 Antwerpen)

De Petroleum site wordt ontwikkeld als verlengstuk op de Scheldekaaien – ook wel de ‘schoonste parkeervlakte van Europa’ genoemd – naar een ontwerp van het Portugese architectenbureau Proap en Wit Architecten. Het nieuwe ontwerp zal de band tussen de stad Antwerpen en de Schelde uitdiepen door het creatief koppelen van groen en blauw. (Ledeganckkaai/Cockerillkaai/Plantinkaai/Jordaenkaai, 2000 Antwerpen)

Even verderop op de ringweg is inmiddels het eerste ‘horizontale torengebouw’ verrezen bovenop Kunstencampus deSingel, het modernistische gebouwencomplex van Léon Stynen. De uitbreiding naar ontwerp van Stéphane Beel Architecten, zal de eenzame concurrentiepositie van de architectuurstad Antwerpen nog versterken met een speciale tentoonstellingsruimte voor architectuur – een unicum in Vlaanderen. (Desguinlei 25, 2018 Antwerpen)

Burgemeester Janssens motto ‘walk and don’t look back’ verzekert dat Antwerpen ook in komende jaren blijft rollen op architecturaal gebied. In de nabije toekomst worden een aantal grote bouwwerken opgeleverd die ook tijdens de bouw meer dan het bezichtigen waard zijn. Zoals het Militair Hospitaal Berchem (Beel-Achtergael Architecten), Heraanleg Leien (Manuel de Solà Morales), Woontorens Kattendijkdok (Diener+Diener, Gigon & Guyer en David Chipperfield), Operaplein (Manuel de Solà Morales) en Nieuw Zurenborg (DeSmet Vermeulen + Palmboom & van den Bout).