Afgelopen juni is het eerste Jordaanse ‘DuBo Project’ officieel geopend voor het publiek. Het ontwerp voor het Aqaba Residence Energy Efficiency (AREE) is van de Nederlandse architect Florentine Visser, die ook de bouwbegeleiding op zich nam.
Duurzaam bouwen staat in Jordanië nog in de kinderschoenen. Als gevolg van stijgende energieprijzen begint het publiek zich echter bewust te worden van de noodzaak om zuiniger met energie om te gaan. Daarbij staat het land in de top vier van droogste landen ter wereld, de noodzaak om water te besparen is dus groot. De grootste uitdagingen bij het duurzaam bouwen in Jordanië zijn materiaalgebruik en afvalbeperking. Milieuvriendelijke materialen zijn er nauwelijks te krijgen en lokale leveranciers zijn veelal niet bekend met materiaalspecificaties. Daarbij zijn Jordaanse aannemers niet gewend om met deze materialen te werken en om tekeningen te lezen.
Omdat een gebouw meer indruk maakt dan een brochure nam Tariq Emtairah, Jordaniër en werkzaam in Zweden, het initiatief om een voorbeeldproject te realiseren. Zo wilde hij aantonen dat milieuvriendelijker ontwerpen en bouwen niet alleen mogelijk is, maar ook voordelen biedt en zich terug kan betalen door lagere energiekosten. Samen met het Center for Study of the Built Environment in Amman organiseerde hij een besloten prijsvraag. Daaruit werd mijn ontwerp geselecteerd als meest geschikt om de bestaande bouwpraktijk te inspireren tot verbeteringen.
Vandaar dat het AREE-project behalve als woonhuis, ook als informatie centrum voor duurzaam ontwerpen en bouwen gebruikt kan worden. Het biedt daarnaast een onderkomen voor gastonderzoekers. Het totale programma beslaat 420m2 over drie bouwlagen: woonkamer, keuken, studeerhoek, familiekamer, zes slaapkamers, drie badkamers, garage, berging en een opslagkelder.
Aqaba ligt in het zuiden van Jordanië waar de temperaturen zomers boven de 40ºC uitstijgen. De winters zijn er gematigd, vandaar dat er nauwelijks behoefte is aan verwarming. De passieve koelingstrategie die in het ontwerp is toegepast voorkomt opwarming in de zomer en warmteverliezen in de winter. Een analyse van de zon, wind en het uitzicht van het kavel, gecombineerd met de twee meest gangbare gevelafwerkingen in Jordanië (pleisterwerk en natuursteen) leverde de ingrediënten voor het architectonische concept.
Het architectonische ontwerp is de eerste stap in de strategie voor energie- en materiaalbesparing. De zonne-energie wordt optimaal benut door de oriëntatie van het woonhuis en de organisatie van de gebruiksruimten. Op het zuidwesten, de warmste hoek van het huis dienen de ruimtes met korte verblijfsduur (de badkamer, de garage en de gang op de verdiepingen) als bufferzone. Elke verdieping heeft een comfortabele buitenruimte met zonwering en verkoelende wind. Hier kan men de warme zomerdagen doorbrengen, overeenkomstig de traditionele wooncultuur van de bedoeïenentent. De zorgvuldige plaatsing van ramen, deuren, ventilatieopeningen, met het trappenhuis als windtoren, zorgt voor een verbeterde natuurlijke ventilatie. Zonwering voorkomt dat de zon in de zomer naar binnen schijnt, maar laat haar in de winter juist binnen, zodat extra verwarming nauwelijks nodig is.
Het hoofdvolume, georiënteerd op het noordoosten huisvest de koelere slaapkamers, is afgewerkt met een grof pleisterwerk met stro. Dat vermindert het warmtetransport en cementgebruik en geeft een mooie structuur.
Een transparante zone, die binnen- en buitenruimte verbindt door een verdiepingshoge pui en doorlopende vloerafwerking, biedt plaats aan keuken en eetgedeelte. Daarnaast zorgt deze voor een visuele overgang naar het subvolume, dat is afgewerkt met natuursteen, een gerecycled afvalproduct van de lokale steenverwerkingsbedrijven. De beplante daktuin van dit volume werkt als zonwering en warmtebuffer en zorgt voor een lagere koelinglast van de woonruimte.
De volgende stap is de bouwtechniek. De verbeterde isolatie in de gevel- en dakconstructies, dubbele beglazing en vermindering van warmtebruggen in de vloeraansluiting, houden de ruimtes koel in de zomer. Daarnaast is de warmteopslagcapaciteit verbeterd door de spouwmuur op het noorden te vullen met zand, de toepassing van natuursteen in het interieur en op de gevel en de daktuin met 40cm tuingrond. Dat alles is makkelijk te plannen in een tekening maar leverde vele discussies op met constructeur en aannemer.
Met architectonische ontwerp en bouwtechniek is een besparing op de koelingslast bereikt van 30% in vergelijking met gangbare constructiemethoden. Voor een aanmerkelijke besparing op de elektriciteitsrekening is de laatste stap de installatietechniek. Zo is een energie-efficiënt verlichtingsontwerp van Philips toegepast. Daarnaast zorgt het duurzame concept Solar Adsorption Cooling voor de koeling. De adsorptie-chiller wordt aangedreven door heetwater van de zonnepanelen op het dak. Voor Jordanië is dit de eerste toepassing van deze innovatieve technologie die veelbelovend is voor deze regio. Want als er koeling nodig is, is er zon. Maar lopen leer je met vallen en opstaan, deze installatie levert nog niet de optimale prestatie. Daarom werkt de leverancier aan een opvolger van het prototype en is in de tussentijd een geïmporteerde adsorptie-chiller geïnstalleerd. Die wordt nu getest om de effectieve capaciteit in het droge en hete klimaat van Jordanië vast te stellen.
Door de ‘Solar Cooling is de totale verwachte besparing op de energierekening 72%. De terugverdientijd van de extra investeringen is geschat op 8.6 jaar. Om het project bijna zelfvoorzienend in het elektriciteitsgebruik te maken, is in het ontwerp de mogelijkheid opgenomen om PV-panelen te installeren als zonwering. De verwachte besparing loopt dan op tot 93%. Maar daarvoor is op dit moment nog geen budget beschikbaar.
Energiebesparing is belangrijk, maar in Jordanië is waterbesparing essentieel voor de toekomst. AREE is het eerste woningproject in Aqaba met een gescheiden afvoersysteem voor grijs en zwart water. Het grijze water wordt gezuiverd met een zand en rietfilter en voorziet in de irrigatiebehoefte van de tuin. Matilda Nilsson heeft in haar tuinontwerp planten en bomen geselecteerd die passen bij het klimaat en dus een beperkte waterbehoefte hebben.
Samen met waterbesparende kranen, douchekoppen en wasmachine is de verwachte besparing op het watergebruik 51%.
Met een goed architectonisch ontwerp, verbeterde bouwtechnieken en innovatieve installatietechnologie alleen wordt het doel niet bereikt. Overleg en samenwerking zijn nodig om de uitvoering gerealiseerd te krijgen. Met AREE is er een modelwoning gebouwd waarmee geleerd kan worden wat de mogelijkheden en belemmeringen zijn voor duurzaam bouwen in Jordanië. Hopelijk inspireert AREE ook boeiende architectuur of gewoon mooie woningen.
architect
Florentine Visser (Nederland)
tuinontwerp
Matilda Nilsson (Zweden)
opdrachtgever
Tariq Emtairah (Zweden)
adres project
Aqaba, 9th area, Jordanië
functie gebouw
woonhuis en informatiecentrum
opgave
voorbeeldproject voor energie-efficiënt ontwerpen en bouwen
datum 1e schets
oktober 2005
start bouw
januari 2007
ingebruikname
juni 2008
volledige oplevering
juni 2009
m2
420
bouwsom
120.000 JD (ex. koelinstallatie)
trots op
AREE is het eerste milieuvriendelijke woonhuis is Jordanie, waarbij elementen als een begroeide daktuin en koelinginstallatie op basis van zonne-energie zijn toegepast, waarbij een uiteindelijke energiebesparing van 30% in behaald (door metingen bevestigd). Het concept zet lokale condities en bouwtechniek optimaal in om tot een helder architectonisch beeld te komen.
volgende keer anders
– zonwering voor de ramen.
– het raamontwerp, met name de te openen delen zijn niet praktisch (wel mooi).
– ontwerp ventilatieopeningen.
– Het gekleurde pleisterwerk dat was aangebracht als binnenafwerking vervuilde tijdens de afwerking en moest alsnog overgeschilderd worden, terwijl het was toegepast om te besparen op schilderkosten en materiaal.