Vanavond wordt in Tegenlicht de documentaire Grand Paris: de president en de architect van Bregtje van der Haak uitgezonden. Zes avonden eerder vond in een uitverkocht NAi, gedurende een avondvullend programma de voorvertoning plaats, in aanwezigheid van de maakster en MVRDV’s Winy Maas, de hoofdrolspeler in de documentaire.
Voor diegene bij wie het allemaal een beetje is weggezakt: in de zomer van 2007 benaderende de Franse president Sarkozy tien ontwerpers (architecten en stedenbouwers) met het verzoek na te denken over een Grand Paris. Anders dan zijn voorgangers Mitterand en Chirac die Parijs verrijkten met een bibliotheek en een museum, wil Sarkozy het schaalniveau van het gebouw overstijgen. De ontwerpers worden twee vragen gesteld: Hoe ziet een post-Kyoto stad eruit, en hoe kunnen zowel fysieke als mentale verbindingen worden gelegd tussen Parijs binnen de periferie en Parijs buiten de periferie? Het Parijs van Sarkozy moet meer worden dan een grote stad, het moet het voorbeeld worden voor alle andere steden in de wereld, aldus de president. Behalve ontwerpers als Richard Rogers, Jean Nouvel, Roland Castro en Christian de Portzamparc wordt ook MVRDV uitgenodigd.
Documentairemaker Bregtje van der Haak, die eerder Lagos Wide & Close maakte, een documentaire over het bezoek dat Rem Koolhaas in 2002 bracht aan de Nigeriaanse hoofdstad in het kader van zijn Harvard onderzoek Project on the city, besloot na het lezen van een krantenbericht over Sarkozy’s plannen, MVRDV te benaderen. Zonder vooropgezet plan, volgde Van der Haak vijftien maanden lang MVRDV/Winy Maas met als uiteindelijke resultaat de documentaire Grand Paris: de president en de architect.
Voorafgaand aan de vertoning werd het publiek in het NAi gewaarschuwd dat de documentaire niet over MVRDV’s voorstel Paris Plus Petit zou gaan, maar inzicht zou bieden in het proces. Nog beter! Na het zien van BBC documentaires over de renovatie van de Londense stations St. Pancras en King’s Cross en Oeke Hoogendijks Het Nieuwe Rijksmuseum kunnen mij niet genoeg processen in beeld worden gebracht.
Grand Paris: de president en de architect is nagenoeg volledig gefilmd vanuit het standpunt van Winy Maas: we zien Winy op zijn bureau in Rotterdam, Winy op het Elysée, Winy vliegend boven Parijs, Winy rijdend met een busje door Parijs af en toe uitstappend om een paar foto’s te nemen. Paris selon Maas kan interessant zijn, ware het niet dat hij de filmmaakster op afstand houdt. Alles wat maar in de buurt komt van menselijk contact en emotie is zorgvuldig uit de documentaire gehouden. Eenmaal toont Maas enige emotie. Vlak voor een belangrijke presentatie wordt met een medewerker de PowerPoint presentatie doorgenomen. Ze zijn zichtbaar zenuwachtig en niet tevreden. Tegen de camera maakt de medewerker een opmerking over de Franse teams waarmee MVRDV samenwerkt, ze zouden niet geleverd hebben wat ze beloofd hadden te leveren. C’ est tout. De kijker blijft ondertussen in het ongewisse over wie de Franse co-ontwerpers zijn en hoe de samenwerking tussen de partijen verloopt.
Over de diepere gedachten van Maas met betrekking tot een post-Kyoto Grand Paris komt men niet veel meer te weten dan een terloopse vraag die hij zichzelf stelt: of een rol als een nieuwe Hausmann of Le Corbusier in deze tijd nog mogelijk is, of met andere woorden architectuur een bijdrage kan leveren aan grotere ontwikkelingen. Helaas blijft het antwoord op deze vraag uit. (Ook de vraag die na afloop van de filmvertoning aan Winy Maas werd gesteld over zijn positie als architect in relatie tot centralistisch gezag, werd door de ontwerper vakkundig niet beantwoord.)
Er werden meer interessante punten in de documentaire aangestipt, maar niet verder uitgewerkt. Zoals het publieke debat dat in maart in Parijs plaatsvond. In de documentaire zijn flarden te zien van de toespraak van de minister voor de Parijse regio en een shot van de loco-burgemeester van Parijs die na afloop van de bijeenkomst door verschillende media wordt geïnterviewd en zich fel keert tegen Sarkozy’s centralistische insteek. Is dat de enige kritische noot op Sarkozy’s project?
Tijdens het gesprek dat volgende op de vertoning van Grand Paris: de president en de architect, vertelde de maakster dat het Elysée geen enkele medewerking verleende en dat een interview met Sarkozy was uitgesloten; de president beantwoordt geen vragen, hij houdt slechts toespraken. Beginnen er zich overeenkomsten tussen Maas en Sarkozy af te tekenen? Het gebrek aan openheid, het uithoren van informanten, de wijze waarop de ontwerper met zijn medewerkers omgaat – hij vertelt zij luisteren.
Dat roept de vraag op hoe groot de invloed van Maas is geweest op deze door de VPRO en IABR gefinancierde documentaire. Waarom interviewde Van der Haak niet de burgemeester van Parijs over de weerstand die zij, en met haar vele anderen, heeft tegen het project van Sarkozy? Wilde de burgemeester niet, vond de architect het misschien niet zo’n goed idee, of was het zelfcensuur? En zo is Grand Paris: de president en de architect toch vooral een vrolijke MVRDV promotiefilm. Hopelijk bevat de dvd, die zal verschijnen in een box samen met een dvd van MVRDV’s presentatie Paris Plus Petit, heel veel extra’s en worden alle beloften over het tonen van het proces alsnog ingelost.