Een interview met Herman Hertzberger over de sloop van verzorgingshuis De Overloop in Almere.
Hoe voelt het als architect wanneer een schepping van jou, vijfentwintig jaar na oplevering, gesloopt wordt?
Dat is natuurlijk treurig! Maar wat kun je er tegen doen? Je kunt als architect moeilijk actie gaan voeren om het gebouw te behouden. In mijn carrière zijn al diverse door mij ontworpen gebouwen gesloopt: de uitbreiding van wasserijfabriek LinMij in Amsterdam bijvoorbeeld; het studentenhuis aan de Amsterdamse Weesperstraat is inwendig geheel gestript; het woonzorgcentrum De Drie Hoven in Slotervaart (Amsterdam) staat op de nominatie gesloopt te worden; en dan het Muziekcentrum Vredenburg in Utrecht. Aan de plannen voor het nieuw te bouwen muziekcentrum heb ik overigens zelf wel mee mogen werken. Het is heel triest als er iets wordt gesloopt, er zit veel bloed, tranen en denkwerk in een gebouw.
Zou er een rechtvaardiging voor de sloop van De Overloop kunnen zijn?
De tijd staat niet stil. Er is een ander zorg- en financieringssysteem als toentertijd. Het verzorgingshuis bestaat niet meer. De overheid investeert niet meer, dat doen de verzekeraars tegenwoordig. Zij brengen een heel ander concept mee. Senioren krijgen een eigen volwaardig appartement. In de nieuwbouwplannen is een restaurant voorzien, maar dat opereert natuurlijk tegen commerciële tarieven. Een gemeenschapsfunctie heeft dat niet meer, laat staan dat het een sociale ontmoetingsplek wordt. De bewoners gaan daar niet op 1 kopje koffie de hele morgen zitten. Ik ben bang dat het nieuwe woonzorgconcept tot vereenzaming lijdt.
Onlangs is er een film over mij gemaakt (Ik zag ruimte van Kees Hin, JG), daarin zie je De Drie Hoven. Net als in De Overloop kan de bovenste helft van de voordeur van een wooneenheid onafhankelijk van de onderste open. Zo kan de bewoner gemakkelijk contact hebben met langslopende mensen. Dat werkt heel goed tegen de eenzaamheid, want het enige dat zij vaak nog hebben zijn (klein)kinderen, maar die komen niet zo vaak over de vloer. Dus ze moeten ze het van elkaar, van de medebewoners, hebben. Het gaat dan ook niet om de architectuur, maar om wat ze teweeg brengt!
In hoeverre is De Overloop een duurzaam bouwwerk? Is het in zijn geheel of gedeeltelijk her te gebruiken? Hebt u zelf ideeën over hoe het huidige gebouw het nieuwe vereiste programma – 100 woningen, 66 verpleeghuisplaatsen en een dienstencentrum met uiteenlopende functies – op kan nemen?
Het duurzaamheidbegrip zoals dat nu bestaat bestond begin jaren tachtig nog niet. Toen betekende duurzaam iets dat lang mee kan gaan. Tegenwoordig houdt dat een neutraliteit van energie in. Maar als je echt duurzaam wilt zijn moet je überhaupt niet meer slopen.
Het nieuwe programma dat Woonzorg Nederland vraagt is te zwaar voor het huidige gebouw . Tegenwoordig wil men échte flatjes. Desalniettemin kan het gebouw op verschillende wijzen aangepast worden aan de huidige tijd. Er zou tenminste een serieuze studie gemaakt moeten worden over hergebruik van het gebouw. Bij mijn weten is dat niet gebeurd. Twee kamers zouden gemakkelijk samengevoegd kunnen worden tot één flat. De aanleunwoningen blijven prima (her)bruikbaar. Maar ja, dat zijn er maar een paar, misschien zijn er dat te weinig. In het verleden hebben wij zelf overigens een ontwerp gemaakt voor een nieuwbouwvleugel op de plaats van de voormalige parkeergarage. Dat was wel een mooi plan. Dat zat goed in mekaar.