De komende twee jaar zal in het centrum van Dordrecht de Recycloop te zien zijn, een installatie van oude RVS aanrechtbladen ontworpen door 2012Architecten. Ter gelegenheid van de plaatsing van dit kunstwerk was in het Centrum Beeldende Kunst in Dordrecht een aan dit architectenbureau gewijde tentoonstelling te zien, en op 14 januari gaf Jan Jongert van 2012 een lezing en workshop over ‘Superuse’.
Aan de hand van prachtige schilderijen van Van Gogh van de kerk in Nuenen illustreerde Jongert hoe er voor de industriële revolutie werd gebouwd. Bouwmaterialen en grondstoffen waren afkomstig uit de nabije omgeving, en aan het einde van de levensduur van het gebouw werden deze weer verkocht en voor uiteenlopende toepassingen hergebruikt. Door de industriële revolutie is dit principe drastisch gewijzigd. Er wordt nog zelden gebruik gemaakt van lokaal verkrijgbare materialen. Veel grondstoffen gaan tegenwoordig eerst een paar keer de wereld over voor zij uiteindelijk als bewerkt product bij de consument terecht komen. Transport over lange afstanden zorgt voor veel vervuiling en onnodig energiegebruik. Daarnaast worden materialen na gebruik afgedankt of, in verschillende bewerkingsstappen, omgevormd tot nieuwe grondstoffen en, na de nodige transporten, in de cyclus geretourneerd.
2012Architecten stelt een alternatieve omgang met materiaalstromen voor. Deze zogenaamde ‘Superuse’ gaat een stap verder dan recycling. Afval en restmateriaal wordt bij hergebruik namelijk zo veel mogelijk intact gelaten, dat wil zeggen in de productvorm waarin het beschikbaar komt. Daarnaast maakt 2012 bij aanvang van ieder project een oogstkaart van de regio, waarmee zij in kaart brengen welke restmaterialen lokaal beschikbaar zijn voor het project. Superuse betekent voor 2012 behalve een idee over hergebruik ook een wijziging van het ontwerpproces, omdat dit start vanuit lokaal beschikbare materialen en producten. Zo worden niet alleen de bewerkingsstappen voor recycling, maar ook het transport tot een minimum beperkt.
Het bureau verwierf de afgelopen jaren vooral bekendheid met de bijzondere vindingrijkheid waarmee het materialen een nieuwe betekenis kon geven in kleinschalige interieurprojecten en installaties. In zijn lezing liet Jongert echter zien dat het Superuse-concept op meerdere schaalniveaus ingezet kan worden. Naast hun recent opgeleverde eerste woonhuis, Villa Welperloo, presenteerde hij een onderzoek dat 2012 voor de gemeente Heerlen deed. Hierin brachten zij alle materiaal-, energie- en voedselstromen van de stad in kaart, om vervolgens te kijken waar deze stromen verkort konden worden. Het plan doet voorstellen om grondstoffen, drinkwater, energie en voedsel dichter bij huis te winnen en te produceren. Op deze manier zou de regio Heerlen met een grotere mate van zelfvoorziening haar energieconsumptie en ecologische footprint aanzienlijk kunnen reduceren.
Na de lezing ging een gering aantal deelnemers op drie verschillende schaalniveaus aan de slag met de Superuse-strategieën. Het nadenken over de verschillende mogelijkheden vanuit bestaande producten en gebouwen brengt een nieuwe manier van kijken en denken met zich mee, die weer het uitgangspunt voor nieuwe ontwerpen kan vormen. De ene groep boog zich over de oogstkaart die 2012 eerder al van Dordrecht had gemaakt. Zij bedachten nieuwe toepassingen voor oude radiatoren, koelkasten en autobanden. Zo kunnen verwarmingsradiatoren als balustrade gebruikt worden en de binnenkanten van koelkasten kunnen dienen als achterwand van een bar, om flessen en glazen in te zetten. De andere groep zocht een alternatief voor de klustering van bedrijven en industrie die de gemeente van Dordrecht voor ogen heeft, waarbij ook de grote leegstand onder de Dortse kantoorgebouwen onder de loep werd genomen. Zij kwamen met ideeën voor stadsboeren, volkstuintjes en tijdelijke nieuwe functies voor bijvoorbeeld het oude postkantoor.
Ondanks het enthousiasme van de deelnemers bij het zoeken naar nieuwe gebruiksmogelijkheden kwamen ook de beperkingen van Superuse duidelijk aan het licht. Niet alleen blijkt het erg lastig om toepassingen te vinden die geen al te grote offers op andere gebieden eisen (de kwaliteiten van een radiator als balustrade is op zijn minst twijfelachtig te noemen). Ook voor ideeën die een minder grote mentaliteitsverandering vereisen geldt dat deze meestal maar op beperkte schaal toepasbaar zijn. Dit heeft onder meer te maken met de bijzondere inzet en flexibiliteit die het werken met afvalproducten van alle betrokken partijen vergt. Een buitengewone gedrevenheid is dan ook, naast de overduidelijk aanwezige creativiteit, een onmisbare pijler voor het werk van 2012Architecten. Een Superuse-wereld is nog ver weg, maar ondertussen realiseert 2012 verrassende en inspirerende projecten.