Verstedelijking is een hot issue. Zeker in China, waar de bouwsector onverminderd als motor van de economie wordt gezien en steden nog steeds als paddenstoelen uit de grond schieten. Hoe maakt men goede steden? Vanaf 1 mei is in Shanghai de wereldtentoonstelling te bezoeken waarin de stad centraal staat en die als thema Better City, Better Life heeft. Nederland laat zich er van haar allerbeste kant zien met een fantastisch ontwerp.
Terwijl Nederland economisch, politiek en maatschappelijk verstart op een manier waar je bepaald niet vrolijk van wordt, is in Shanghai het Nederlandse paviljoen Happy Street opgeleverd. Met Happy Street laat Nederland zich zien zoals het in het buitenland graag gezien wil worden: vooruitstrevend, open, gezellig en met een heldere visie. In tegenstelling tot vorige edities van de wereldexpo wordt er ditmaal bijzonder veel kunst en cultuur tentoongesteld, waaronder Viktor & Rolf, Piet Hein Eek, Gummbah, Dick Bruna en Joep van Lieshout. En zoals het hoort op een wereldtentoonstelling zijn ook enkele technologische vindingen te bewonderen.
De ontwerper van het Nederlandse paviljoen, John Körmeling, gekleed in Chinese werkkleding en met fiets haalt mij op bij de metrohalte. Zonder problemen passeren we de security check. Ruim vijf vierkante kilometer expoterrein vol grote dozen, luchtbruggen en infrastructuur openbaart zich. De paviljoens staan gegroepeerd per werelddeel en op thema. We lopen naar Europa. Een zwaar gonzend geluid bonst steeds harder op mijn trommelvliezen als we het Nederlandse paviljoen naderen, het is alsof we op een scheepswerf lopen. Het blijkt echter een kunstwerk van Peter Zegveld. Uit twee midden onder het paviljoen geplaatste speakers komt een ultra sonar golf genaamd Good Vibrations.
Het terrein waarop Happy Street staat is ongeveer zo groot als een voetbalveld. We lopen tussen de pijlers waarop de straat rust. Aan de westkant ligt een soort zandzuiger, met een boorkop aan de voorkant. Körmeling: "Dat is de op een na grootste ter wereld, van Boskalis, 18 ton en 3,5 meter doorsnede". In het pand ernaast worden broodjes worst verkocht. Om de hoek staat een folly met de letters HAPPY MONEY, oorspronkelijk bedoeld als uitgeefpunt voor een eigen munteenheid waarmee je in Happy Street kan betalen. Maar toen vielen de banken en vond het ministerie van Economische Zaken (de opdrachtgever) Happy Money niet langer een goed idee. Nu staat er het door Stichting De Twaalf Ambachten ontwikkelde Nonolet in, een reuk- en waterloos toilet dat niet is aangesloten op het riool en gebaseerd is op de natuurlijke organische levenskringloop.
Het in staal opgetrokken Nederlandse paviljoen blijkt ver beneden het budget te zijn gerealiseerd. In plaats van dure specialisten in te vliegen zijn er Chinese bouwpartners gezocht om mee samen te werken. Wel zijn er ruim honderdvijftig enthousiaste stagiairs ingevlogen die samen met ongeveer evenzoveel Chinese studenten allerlei klusjes opknapten. Körmeling: "Alle details zijn hetzelfde, zelfs de spijlen van de balustrades zijn een voor een ter plekke gelast. De meeste bouwers kijken geeneens op de tekening en doen alles uit het hoofd. Er zitten hier en daar wel luchtbellen onder de verflaag, door de snelle afwerking. Shanghai heeft een slecht klimaat om te bouwen. Het is erg knap dat ze hier kunnen bouwen, en dan ook nog heel snel. Bouwers houden hier het weerbericht heel goed in de gaten. Als het goed weer is leggen ze ineens kilometers tegelijk aan. Tijdens de afwerking moest ik er wel continue bovenop blijven zitten. Die stofwolk boven IJsland kwam mij dus eigenlijk best goed uit."
Happy Water – foto HdH
"Technische problemen of ingrijpende wijzigingen aan het ontwerp waren er eigenlijk niet. De straat is vanwege de doorstroming wel een route geworden en heeft geen alzijdige ontsluiting meer". We lopen de straat op. Langs de straat hangt een keur aan replica's van Nederlandse bouwkunst. "Daar in die doorzonwoning van Maaskant komt straks de 'zwevende steen' van Wim T Schippers. Dit is een replica van de Thonik atelierwoning van MVRDV (ditmaal in het wit). Kijk, bij Maaskant zijn de kozijnen precies boven elkaar uitgelijnd en bij MVRDV verspringen ze. Het origineel van die strandwoning daar staat in Zandvoort. We hebben een zeemeeuw op het dak gezet, omdat deze ook op het dak zat toen we in Zandvoort foto's maakten. Die werkplaats daar schuin tegenover heb ik zelf verzonnen. Daarnaast staan de chauffeurswoning van Van Tijen en de woning aan de Utrechtse Erasmuslaan van Rietveld."
Körmeling: "Mijn ideaal is een lineaire stad, grenzen kunnen zo worden opgeheven. Het is een alternatief voor conventionele samenklonterende steden die maar blijven groeien en op een gegeven moment zo groot worden dat ze uit elkaar spatten waardoor er new towns gemaakt moeten worden of zelfs gated communities ontstaan en zo de stad onleefbaar wordt." Happy Street is de vertaling van Körmelings visie op een betere samenleving: geluk begint in je eigen straat, een straat waar huizen staan met een voordeur op het maaiveld, gemixt met andere functies. Elk huis heeft een eigen karakter en een andere functie. Tezamen vormen de huizen een hecht dorp. Er klinkt een carillon, er hangen pleintjes, een voetbalveld en er staat een heus draaiorgel.
Terwijl de meeste landenpaviljoens een interieur hebben waar men kan schuilen tegen zon en stof, is Happy Street open en zijn de huizen slechts kijkdozen. In de balustrades zijn daarom tientallen ventilatoren aangebracht die lucht tussen de bezoekers blazen. Bijna op het hoogste punt, staat een purification plant van Norit, waar drinkwater gezuiverd wordt. Bezoekers mogen zelf tappen. Terug beneden, in de schaduw onder de straat ligt het door ZUS ontworpen landschap bestaande uit banen groen en blauw tapijt (gras en water) met daarop kunststof schapen als verplaatsbaar zitmeubel.
Aan het einde van de route staat een ronde souvenirwinkel, met op het dak de woorden KOE MENS HUIS ZON WOLK ZAND afwisselend in het Nederlands en in het Chinees. Oorspronkelijk was het de bedoeling dat hier ook de Happyjama verkocht zou worden. In Shanghai lopen traditioneel veel mensen in (mooi gedecoreerde) pyjama's rond hun huis op straat. Gekleed in pyjama kopen ze groenten of houden een praatje met de buren. Het stadsbestuur van Shanghai heeft het lopen in pyjama op straat echter sinds kort verboden, 'omdat het niet past in een moderne maatschappij'. Met dit verbod verdween ook de Happyjama uit het assortiment van de souvenirwinkel. De Happyjama is overigens wel verkrijgbaar bij het Dutch Culture Center, aan de andere kant van de stad.