Na maar vijf uur in de ICE ben je in Karlsruhe, in de zuidwest hoek van Duitsland beland: Karlsruhe ligt aan de bovenloop van de Rijn, aan de Oberrhein, een punt waar heel verschillende landen en landschappen bij elkaar komen. De stad ligt tussen de wijngaarden van Baden, Pfalz en Elzas, de bossen en kastelen van het Pfaelzer Wald, het Rijndal met oerwoud en veel meertjes om in de zwemmen, het Schwarzwald en de Vogezen. Kortom de perfecte plek voor een rustige (fiets-) vakantie niet te ver weg van Nederland.
Karlsruhe is vooral een aanrader vanwege de planmatige, ideale plattegrond, het OV-systeem, het ZKM, het prachtige weer Karlsruhe is naast Freiburg de stad met de meeste zonuren en de warmste temperaturen in Duitsland – de afwisselende omgeving en Das Fest.
De opmerkelijke stadsuitleg kan je het beste tijdens een wandeling door de binnenstad ervaren. De stad zelf is klein genoeg om te voet te ontdekken en de vele pleinen, parken en plantsoenen, bronnen, biergarten en ijssalons geven de wandeling door de binnenstad een zomers ritme.
Karlsruhe is redelijk nieuw, pas in 1715 werden stad en Schloss door markies Karl Wilhelm gesticht. De stad volgt een ideale plattegrond en werd geheel planmatig opgezet: een cirkel van 800m diameter met in het midden de Schlosstoren wordt radiaal verdeeld in 32 sectoren.
Het zuidelijk deel van de cirkel is volledig ingenomen door de residentie van de markies, tweederde van de cirkel zijn Schlosspark en bos, een derde de stad. Vanuit de toren heb je een fantastisch zicht op de stad en omliggende landschap. Op heldere dagen kan je tot het Schwarzwald en Vogezen kijken.
Stadsbouwmeester Friedrich Weinbrenner begon in 1797 met de classicistische verbouwing van de barokke stad. Zijn aanwezigheid is de nog steeds zichtbaar in de uniforme opbouw van de stad en in gebouwen als de oude overheidspanden langs de Ring en de Marktplatz. Volgens mij is Weinbrenners mooist gebouw de Katholische Stadtkirche niet ver van de Marktplatz. De kerk werd in de Tweede Wereldoorlog verwoest en is daarna aan de buitenzijde volledig gereconstrueerd, maar de binnenruimte leeg en wit gehouden.
Tussen het Schloss en de Kunsthalle staat in de botanische tuin het markante door Egon Eiermann ontworpen Bundesverfassungsgericht. Sinds enkele jaren heeft dit mooie jaren 50 ensemble een moderne aanbouw die de overgang naar de tuin thematiseert: de gevel heeft een tweede schil bestaande uit grote plantenbakken waarin hele bomen staan. In de botanische tuin is een restaurant met schitterend terras onder classicistische pergola. Perfect om een glas streekwijn te drinken.
De stad zelf ligt om de cirkel omheen, alle straten hebben de toren tot middelpunt en gaan van hieruit in een waaiervorm uit elkaar. De centrale noord-zuid-as van de binnenstad, door Weinbrenner als Via Triumphalis ontworpen, loopt vanaf de toren tot aan het station. Deze wordt gekruist door de Kaiserstrasse, de hoofdwinkelstraat van Karlsruhe. Aan deze straat ligt de Marktplatz met het stadhuis (182125) en Evangelischer Stadtkirche (180715), en een van de meest markante classicistische pleinen van Europa. Onder de piramide aan het Noordeinde van het plein ligt het graf van markies Karl Wilhelm.
De Kaiserstrasse is al lang de reden voor veel ruzie in de stad. Veel trams uit de omgeving rijden hier de stad binnen, waardoor deze eerder het karakter van een hoofdverkeersweg heeft dan een voetgangerszone voor het winkelend publiek. Zo ontstond het idee van een ondergrondse tram, in de volksmond U-Strab genoemd. In plaats van blij te zijn met een levendiger straat zonder barrières zijn veel bewoners nu bang voor een smoezelige metro: onveilige situaties en criminaliteit in de ondergrondse stations, meer schulden voor de binnenstad, een niet te calculeren financieel risico en hogere belastingen en prijzen voor winkels en bewoners.
Een parallel met de Amsterdamse Noord-Zuidlijn is het proces vóór het bouwbegin, ook in Karlsruhe stemden de inwoners met grote meerderheid tégen. De toenmalige burgermeester reageerde op deze uitkomst met de Bijbelse zin … vergib ihnen, denn sie wissen nicht, was sie tun.
Opmerkelijk was dat tijdens het referendum in 2002 over een nieuwe variant de binnenstadbewoners met grote meerderheid tegen de tunnel waren terwijl de bewoners van buitenliggende wijken en omliggende dorpen vóór stemden. Eenzelfde soort reactie op de lusten en lasten van het project is ook in Amsterdam waarneembaar.
De prijsvraag voor de stations is overigens in door het Nederlandse bureau Zwarts & Jansma gewonnen. Meer informatie hierover is te vinden in het infopaviljoen bij het theater.
De U-Strab komt er toch en zal hopelijk in 2015 klaar zijn wanneer het 300 jarige bestaand van Karlsruhe wordt gevierd. De aanleg van de U-Strab is slechts een onderdeel van het plan City 2015. Als eerste stap voor de ontwikkeling van het winkelgebied werden iets ten zuiden van de Marktplatz drie nieuwe winkelcentra gerealiseerd. Hierdoor is de stad uit de ruimtelijke dwangbuis bevrijd waarin de perfecte plattegrond haar gevangen hield. Er is nu een ruit ontstaan met aan de uiteinden Marktplatz en Europaplatz, het theater en Ludwigsplatz. De dwarsstraten en pleinen hebben nieuw leven gekregen, de biergärten en de parken zijn gezellig vol. Het valt op dat het winkelende publiek vooral uit dagjesbezoekers uit het omland bestaat. Er wordt naast de verschillende zuid Duitse dialecten veel Frans gesproken.
De vervoersmaatschappij AVG zou als voorbeeld voor de Randstad kunnen dienen, zij zijn er in geslaagd samenhangend OV-systeem te realiseren. Dit systeem, sinds de jaren 70 bekend als het Karlsruher Model wordt onder andere ook toegepast in Straatsburg en Stuttgart. Door een flexibele assenbreedte kan de tram gebruik maken van het gewone spoorwegnet. In het recente verleden heeft de AVG ongebruikte spoorlijnen van Deutsche Bahn gekocht en gebruikt deze nu exclusief. Vanuit het Karlsruher Schlosspark kan je nu zonder overstap naar het Zwarte Woud of naar de binnenstad van het chique kuuroord Baden-Baden. In Baden-Baden bouwde Weinbrenner overigens het stahuis, het Kurhaus en de Trinkhalle. Naast deze monumenten maakt het Frieder-Burda-Museeum van Richard Meier zeker een bezoek aan de stad waard.
In 1989 won OMA de prijsvraag voor het Zentrum für Kunst und Medientechnologie. Het spectaculaire ontwerp bestond uit een kubus met verschillende niveaus, hellingbanen, voids en beeldschermen zowel binnen als buiten. De 60 meter hoge kubus zou achter het station, aan de entree van de stad, verrijzen: een beeldbepaler voor de stad en goed bereikbaar vanaf snelweg en spoor. Koolhaas had al een kantoor in Karlsruhe geopend, medewerkers verhuist en de bouwtekeningen lagen al klaar toen de gemeenteraad om financiële redenen in 1992 besloot om het gebouw toch niet te realiseren. Een beslissing die de stad veel kostte: niet alleen moest men OMA een forse schadevergoeding betalen, ook blijft de achterkant van het station tot op heden leeg en heeft Karlsruhe daarmee nog steeds geen opgeruimde entree.
Het huidige ZKM bevindt zich samen met de Städtische Gallerie en Hogeschool voor Design in de voormalige fabriek Industriewerke Karlsruhe-Augsburg. Een gebouw met duister verleden: het was in 1914-18 als wapen- en munitiefabriek gebouwd. De architecten Schweger+Partner ontwierpen de verbouwing die veel van de fantastische grote open ruimtes en het industriele verleden zichtbaar laat. Het concept van het ZKM is zoals door OMA uitgewerkt: een experiment, een arena voor verschillende media, klassiek en futuristisch, met laboratoria en studios, een multimedia podium, sound stage, media museum, museum voor moderne kunst, multimedia bibliotheek, conferentie ruimte, hogeschool voor design en veel meer. Dankzij de ligging nabij Frankrijk en Zwitserland is het ZKM al sinds het begin een echt Europese instituut.
Karlsruhe is van grote betekenis voor de regio. Vooral het aantal studenten neemt toe. Daarom hebben alle onderwijsinstellingen forse nieuwbouw gepleegd. In het laatste jaar is er een bijzonder architectonische juweel bijgekomen: De kantine van de Fachhochschule aan de Moltkestr. 12, 2007 gerealiseerd door de Berlijnse architect J. Mayer H. voegt aan de Karlsruher architectuurcanon een nieuwe taal toe. Met zijn afdalend dak en de sculpturale constructie kan hier ook als niet studenten eten en in de zomer van de dakterras met zicht op het bos genieten.
Das Fest is één van de grootste en meest populaire zomerfestivals in Zuid-Duitsland en vond dit jaar van 23 t/m 26 juli plaats. Tijdens de zomermaanden barst het in Karlsruhe en omgeving van de openlucht optredens.
Das Fest is uitdrukkelijk voor alle bewoners van de stad, onafhankelijk van leeftijd, inkomen of muzieksmaak. Dat dit ook echt werkt wordt door van de iedereen gewaardeerd. Veel voormalige inwoners van Karlsruhe, waaronder ikzelf, komen elk jaar terug! De heuvel, Mount Klotz, tegenover het hoofdpodium vormt één van de mooiste amfitheaters. Ontstaan als stortplaats van overtollige bouwgrond biedt Die Klotze tijdens Das Fest een aanblik van dansende festivalgangers en hun wapperende vlaggen. Noteer eind juli alvast Karlsruhe in je agenda! En oefen van tevoren de hymne:
Zu Haßlach gräbt man Silbererz,
Bei Freiburg wächst der Wein,
Im Schwarzwald schöne Mädchen,
Ein Badner möcht’ ich sein !
In Karlsruh’ ist die Residenz,
In Mannheim die Fabrik,
In Rastatt ist die Festung,
und das ist Badens Glück !
Drum grüß’ ich Dich mein Badnerland – Badnerland,
Du edle Perl’ im deutschen Land – deutschen Land,
frisch auf, frisch auf,
frisch auf, frisch auf,
frisch auf, frisch auf, mein Badnerland !