In de jaren negentig kocht de Amerikaanse kunstenaar en architect Rick Lowe tweeëntwintig shotgun houses in de wijk Third Ward in Houston. In de Capita Selecta-serie Radicalizing the local: inclusive urban strategies aan de Academie van Bouwkunst Amsterdam op 24 februari vertelde Lowe over deze Project Row Houses en over zijn Small Business/Big Change project in Anyang, Korea.
Lowe neemt in zijn werk vele gedaantes aan, van projectontwikkelaar tot visionair uitzendbureau. De Project Row Houses in Houston zijn bijvoorbeeld een eigen initiatief. Een overkoepelend principe is het zoeken naar lokale uitgangspunten. Dat is vaak een tijdrovend proces, want elke ingreep moet per locatie op maat gemaakt worden. Third Ward is één van de armoedigste en tevens één van de oudste Afro-Amerikaanse buurten in Houston. De buurt ligt niet ver van het centrum, de universiteit en het Texas Medical Centre – dat maakt het voor ontwikkelaars een strategische plaats in de stad. Met het opknappen van de shotgun houses ziet Lowe kans de plannen van de ontwikkelaars te doorkruisen. Hij weet bewoners ervan te overtuigen dat hun aanwezigheid van essentieel belang is voor het voortbestaan van de wijk. Op deze manier zorgt hij ervoor dat in elk blok tenminste een huis bezet blijft en is het voor ontwikkelaars onaantrekkelijk om te investeren – het welbekende 'alles of niets' beleid.
De muurschilderingen van John Biggers, een Afro-Amerikaanse schilder van shotgun communities, triggerden Lowe om de buurt vanuit een historische context te benaderen. Biggers schilderijen benadrukken het zeer authentieke karakter van de shotgun gemeenschappen, zoals ook Third Ward ooit was. (Een shotgun house is een smal rechthoekig huis met aan de voor- en achterkant een deur, zodat je er – met beide deuren open – ongehinderd een kogel dwars doorheen kunt schieten.) De porch die een iconische plaats inneemt op de muurschilderingen, speelt ook in Lowes Project Row Houses de hoofdrol. Deze typische Amerikaanse variant van de veranda bevindt zich aan de voorkant van het huis en verbindt de ingang op de verhoogde begane grond via een trap – vaak in gebruik als 'stair seats' – met het grondniveau van de straat. De porch vormt een semi-publieke zone die ruimte creëert voor informeel en interlokaal buurten. Als ambassadeur van de porch en bemiddelaar koppelt Lowe het stadsbestuur (financiële middelen) aan studenten (ontwerptalent) om in Third Ward duplexen te ontwikkelen voor families met lage inkomens. Middelpunt van dit plan is een hightech energieneutraal gebouwtje, het Solar House. Volgens Lowe een pronkstuk waar de hele buurt trots op kan zijn. Aan de andere kant lijkt dit een buitenaards wezen in de structuur van Third Ward. Is dit modieus of juist heel slim?
Rick Lowe spreekt veel over de dromen van bewoners. Hij geeft een voorbeeld van een man die sinds 1998 in de gevangenis zat, en na zijn vrijlating weer terugkeerde naar Third Ward. Hij trof de man vaak barbecueënd aan, ergens op een grasveldje. Al snel bleek dat deze 'barbecue king' het liefst dag in dag uit voor mensen kookt. Lowe helpt hem die droom te verwezenlijken door affiches op te hangen waarop hij als master chef staat afgebeeld. Ook is er een vrouw, Cookie, door Lowe meermaals op straat gespot, sjouwend met zwarte plastic tassen. Ze vouwt bij wasserettes vrijwillig de was op, gewoon omdat ze dat leuk vindt. Ook zij beland in Lowes uitzendbureau, getransformeerd tot 'Cookies Love and Fold'.
Het gaat hier niet slechts om het belang van het individu, maar vooral ook over hoe zij ingezet kunnen worden ten gunste van de buurt. Het mooiste voorbeeld is misschien wel de reclamecampagne voor de lokale dorpsgek c.q. een fervent lid van de Black Panthers. Op billboards wordt deze figuur aangeprezen als buurtvader met uitgebreide bevoegdheden, die op vanzelfsprekende wijze zelfs auto's escorteert (te voet!). Het eindresultaat is dat andere jongens zich bij hem aansluiten en er een zo een comité ter bescherming van de automobilist ontstaat.
Soft spying
Tijdens het project Small Business/Big Change in Anyang, Korea gaat het er anders aan toe dan in Third Ward. Lowe maakt deel uit van een denktank die zich, in opdracht van het Anyang Public Art Program, buigt over de herstructurering van een organisch gegroeid buurtje. In deze buurt zijn veel kleine familiebedrijven die plaats moeten maken voor copy-paste hoogbouw. Lowe besluit hier om de plannen van de overheid te volgen, in plaats van een eigen koers te varen. Hij hanteert het if you cant beat them, join them principe. Er wordt een survivalstrategie bedacht die de ondernemers voorbereidt op de grote veranderingen die hen te wachten staan. Ondernemers werden gevraagd om voor het eerst in hun leven een businessplan te presenteren. De besten ontvingen een cursus, waarin ze werden geholpen om hun onderneming zo aan te passen dat die in de nieuwe situatie de beste overlevingskansen zou hebben.
Het is mooi om te zien hoe Lowe, de radicale social designer, fantasievol en tegelijkertijd down to earth te werk gaat. Soms spreekt het startpunt meer tot de verbeelding dan het eindresultaat. Bijvoorbeeld in het project waarbij kunstenaars de interieurs van een aantal Row Houses ontwerpen voor jonge moeders. Het motto is 'Pushing beyond imagination'. De interieurs leken meer op een pagina uit de Elle Wonen dan op de geestverruimende ruimtes die je bij zo'n motto zou verwachten. Dat is niet erg. De kracht van Lowe is dat hij niet bang is om tijdens het proces werk uit handen te geven. Het gaat niet om hippe eindresultaten, het gaat om continuïteit.
Met lokaal ingebedde projecten is het altijd oppassen om niet tijdens het proces in een maatschappelijk werker te veranderen. Lowe woont vaak langdurig op de plaats die hij bestudeert. Daarbij loopt hij het risico zijn professionele afstand tot het onderwerp te verliezen. Lowe infiltreert in de maatschappelijke setting en doet ontdekkingen die voor een conventioneel onderzoeker vaak verborgen blijven. Soft spying noemen wij dit. Gevaarlijk, maar als je er goed in bent ook van onschatbare waarde.