Zomervakantie 1994. Wandelend met pa, ma, broer en zus op de grens van Tsjechië met Polen. Het doel: de Sneka. De hoogste berg van Tsjechië. 1602 meter. Een kale grindpukkel met tsja verbazing, ontzag, een grote glimlach. Waar zijn de groene mannetjes? Bovenop zijn drie Ufos geland! Althans zo lijkt het. Bij nadere beschouwing blijkt het een meteorologisch observatorium en berghut te zijn.
Ik was dan ook blij verrast toen begin dit jaar schijnbaar uit het niets een boek in de winkel lag vol met dit soort wonderlijke optimistische gebouwen. Temeer omdat de architectuur in de voormalige Sovjet-Unie vaak als uitstralingsloos, onderdrukkend, deprimerend en monotoon ervaren wordt; niet als spontaan, optimistisch en vrolijk, laat staan fotogeniek.
Het boek is groot (34 x 26cm) en zwaar (2,7kg). Een echt kijkboek dat de lezer vanwege de omvang zeer bewust tot zich zal nemen, en zo des te intenser de bijzondere fotos op zich in kan laten werken. De foto’s zijn zo bijzonder vanwege het onderwerp, lichtval, positie en kadering. De lay-out en de rode zweem die over sommige pagina’s ligt, roepen herinneringen op aan het communisme. Het is alleen jammer dat van sommige foto’s een spread is afgedrukt en het gebouw precies in de vouw zit. Op de omslag prijkt een zomerse strandfoto van het Droezjba sanatorium in Jalta. Groot staat daar de, naar goed constructivistische traditie, diagonaal gedrukte titel en naam van de auteur overheen. CCCP Cosmic Communist Constructions Photographed door Frédéric Chaubin. Vanwege de foto’s en het grafisch ontwerp is er meteen het verlangen het boek aan te schaffen. Maar dit wordt ook gevoed door een nieuwsgierigheid naar de inhoud. Wat zijn kosmische constructies? Zijn dat raketbasissen, of zelfs ruimtestations? Waarin schuilt hem het communisme? Wat bezielde de fotograaf deze gebouwen vast te leggen – de objecten op de foto’s zijn veelal betonnen megastructuren die gerealiseerd zijn in de periode 1970-1990? Het door Chaubin geschreven inleidende essay en de soms verrassende bijschriften geven antwoord op de vragen.
Tijdens de laatste jaren van het communistisch bewind was er een vorm van vrijheid in de Sovjet-Unie ontstaan. Hierdoor konden met name architecten in de uithoeken van het rijk zich een vrijere vormgeving veroorloven. Dat was bijzonder, want, let wel, alle getoonde projecten in het boek zijn gerealiseerd in opdracht van de overheid. De architecten vonden hun inspiratie in het constructivisme, suprematisme en Westers modernisme. Er circuleerden slechts enkele en daarom zeldzame exemplaren van architectuurtijdschriften uit Europa en Amerika in de Sovjet-Unie. De tijdschriften waren felbegeerd en werden gretig ingezien en geciteerd, zij het zonder dat iemand daar officieel weet van had natuurlijk. De kosmos was een andere belangrijke inspiratiebron. In de Sovjet-Unie was strikt genomen geen enkele religie toegestaan. Het geloof in de vooruitgang in het algemeen en de ruimtevaart in het bijzonder vormde daarom een prettige uitvlucht. In allerlei media werd de kosmische beeldtaal veelvuldig ingezet. Zo kon het dat de architecten ondanks, of juist dankzij, een beperkt aanbod informatie fantastische architectuur wisten te realiseren.
Chaubin stelt in de inleiding nadrukkelijk dat deze uitbundig vormgegeven gebouwen een aankondiging vormden voor de val van het communisme en het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Zij tonen volgens hem aan dat het systeem niet te handhaven was. Het is interessant deze visie door te trekken naar de huidige tijd. Kunnen de exuberant vormgegeven gebouwen die de laatste tien, twintig jaar door sterarchitecten zijn gerealiseerd gelezen worden als voorbode van de economische en financiële crises? Of misschien wel de val van het kapitalisme? Maar naast een aanleiding voor dergelijke bespiegelingen is CCCP Cosmic Communist Constructions Photographed vooral een prachtig boek, een snoepje, voor avonden lang genot!