MOKUM, A guide to Amsterdam is een bijna tweehonderd pagina’s dikke gids die alles doet wat een traditionele reisgids juist vermijdt. Een traditionele gids helpt, zorgt voor een veilige route en rust in de eindeloze keuzevrijheid van een reiziger. MOKUM daarentegen is expliciet subjectief, laat bijna zestig auteurs uitgebreid aan het woord, ontwijkt elk beeld dat je verwacht van Amsterdam en leidt de lezer rechtstreeks naar de no-go-zone.
Liberty City staat er groot op de kaft van de gids. Maar dat is ironisch, of ten minste onderzoekend bedoeld. Want het boek vangt aan met de zeef van visumregels die buitenlanders weg moet houden uit Nederland. Daarna volgt een beschrijving van recente regels voor het terugdringen van prostitutie, van coffeeshops en kraakpanden in Amsterdam. Om met het artikel A-social housing, step into a ten year queue and wait for a miracle het probleem van de muurvaste Amsterdamse woningmarkt te beschrijven. Elders in het boek staat een zwart-wit foto van het ADM terrein waar honderdvijftig mensen wonen. Het terrein staat nu op de lijst voor ontruiming, na vijftien jaar vrijhaven te zijn geweest. De gids citeert een van de bewoners: ‘Amsterdam has lost its liberty’.
Ook in het verleden was Amsterdam geen vrijplaats: het boekje bevat een achttien pagina’s lange lijst van 21.662 adressen die Amsterdamse gemeenteambtenaren minutieus samenstelden in de Tweede Wereldoorlog, zodat de Duitsers meer dan 60.000 Joodse Amsterdammers vanuit deze adressen konden deporteren. Verder vind je artikelen over de Nederlandse gedoogcultuur – eigenlijk een effectieve manier om subversieve partijen (krakers, milieuactivisten) op te nemen in het rechtssysteem en zo de angel eruit te halen – en andere artikelen die romantische ideeën over een vrije stadsstaat onderuit halen.
Wat is Amsterdam dan wel volgens de gids? De jubelende achterflap belooft unieke navigatiemiddelen, ontstaan uit persoonlijke betrokkenheid en verwondering over de stad. De lezer dient het heft in eigen hand te nemen, om zelf van de stad een Liberty City te maken. ‘Become an urban actor!’
Vrij traditionele wandelroutes leiden door onbekendere plekken als de Bijlmer, het Oostelijk Handelsgebied en Slotermeer (Van Eesterenwalk). Dit soort, toch vrij conventionele inhoud wordt in de gids afgewisseld met absurdistische bijdragen. Zo verbeeldt een overzichtskaartje eenendertig bestaande Amsterdamse subculturen als potentiële militias: stel dat homo’s zich verenigden in een homofront dat hun territorium rond het Homomonument gewapend verdedigde, of stel dat hipsters met hun fixies zich verenigden in een Fixed Gear Patrol in het gebied rond de NDSM-werf. Ook bevat de gids een handleiding voor boerkaspotten alsof het om een zeldzame vogelsoort gaat. ‘It will often take years to spot a burqa in Amsterdam’, meldt het boek. Zelfs met uitgekiende dagenlange routes langs boerka hotbeds als metrolijn 50 en tramlijn 1 richting Osdorp telden de auteurs er nul.
Een geinig boekje dus. Waarin ook een opsomming van de geheime en verboden plekken in Amsterdam is opgenomen: ‘Try to get in (and get caught by the police)’. Amsterdam Internet Exchange bijvoorbeeld in Zuid Oost, het op een na grootste internetknooppunt ter wereld en de marinebasis aan het IJ, het best beveiligde gebied in Amsterdam.
Toch is het boekje in de eerste plaats een emotionele achtbaan. Zoals het van ernstige onderwerpen moeiteloos doorhopt naar raadselachtige en melige bijdragen. MOKUM is ironisch en bloedserieus tegelijk. En dat is een loodzware combinatie voor de doorsnee gebruiker die toch gewoon graag wil begrijpen wat hij met het boekje aan kan vangen. Dat maakt het misschien wel een typisch poldermodel boekje, waarin moeilijke keuzes lijken te zijn vermeden. Met de helft van het aantal bijdragen, dat wil zeggen zonder de lappen tekst en mét de instrumenten (kaarten, wandelingen) voor een verkwikkend gebruik van de stad, was er daadwerkelijk een concurrent voor de Lonely Planet gemaakt.