Feature

Xi’an, de onzichtbare stad

Bij Nader Inzien: Eric Vreedenburgh bezocht Xi’an, eens de hoofdstad van het Chinese keizerrijk en grootste ontworpen stad ter wereld.

In zijn beroemde boek Invisible Cities beschrijft Italo Calvino een collectie van zeer bijzondere steden die uiteindelijk allemaal te herleiden zijn tot vele fascinerende interpretaties van Venetië. Ondanks Calvino’s rijke verbeelding waarmee hij de gelaagdheid van een stad beschrijft, laat hij ongewild ook een beperkt en eenduidig Eurocentristisch perspectief zien waarmee de westerse intelligentsia de wereld in die tijd verkende. Want waarom zou de zijderoute in Venetië moeten beginnen? Er waren vele Euro-Aziatische trajecten, maar ze kwamen allemaal uit in Xi’an  (vroeger  Chang’an genoemd, wat  Vrede betekend). Vanuit een meer mondiaal en historisch perspectief wordt de richting  omgekeerd, waarmee Xi’an, automatisch het beginpunt van de vele zijderoutes naar Europa wordt.

Xi’an is gelegen in het centrale gedeelte van China en is de hoofdstad van de provincie Shaanxi. De stad ontstond 3000 jaar terug tijdens de Zhou dynastie in de staat Qin, de streek waar het Confucianisme en het Taoïsme het licht zagen. Xi’an was 1100 jaar de hoofdstad van het Chinese keizerrijk en kende een verboden stad die groter was dan die van Beijing. In 200 na Chr. was de stad anderhalf maal zo groot als Rome en met een bevolking van meer dan een miljoen inwoners, de grootste stad van de wereld.  Tegenwoordig is Xi’an vooral bekend vanwege het terracotta leger die de eerste keizer van China in zijn tombe achter liet. Als men zich realiseert dat dit nog maar de eerste van circa 140 putten is die is blootgelegd, ontstaat het besef dat deze oude stad vele geheimen bij zich draagt.

In de loop van haar bestaan is de stad  vele keren  ‘uitgewist’ door oorlogen en  natuurrampen. Iedere keer is de stad boven op de oude resten opgebouwd, zij het niet altijd exact op dezelfde plek. De meeste steden kennen een min of meer spontane ontwikkeling van hun groei. Wat Xi’an bijzonder maakt, is dat ze specifiek als hoofdstad van het grootste keizerrijk ter wereld ontworpen is. Tijdens de Sui en Tang dynastie (561-907 na Chr.) was het de grootste ontworpen stad van de wereld. Gelijk de meeste Chinese steden is Xi’an gebaseerd op een grid structuur, maar architect en stedenbouwkundige Yuwen Kai ontwierp wel de ultieme gridstad . Sindsdien dient Xi ‘an als voorbeeld in heel Azië (zo is bijvoorbeeld  het stedenbouwkundig plan van Kyoto geheel gebaseerd op dit ontwerp).

Er bestaan verschillende theorieën over het ontwerp. Het is een onregelmatig bijna perfect vierkant, dat over de noord-zuid as spiegelsymmetrisch is. Het vierkante stadsontwerp is in 9 vierkanten op te delen en verwijst daarmee naar het Lo Shu vierkant (het 3×3 magische vierkant).  De vierkante mandala’s met hun verdeling in 9 kleine vierkanten hebben een grote overeenkomst met het stedenbouwkundig plan. Qin, waar Xi’an onderdeel van uitmaakte, was ook de eerste staat die een uniform systeem van maten en gewichten introduceerde en daarnaast werd de hele staat opgedeeld in rechthoekige percelen. Volgens dit ‘bronveld systeem’ werd de landbouwgrond onder 8 families verdeeld in rasters van 3 maal 3 velden. Het middelste vierkant was voor gemeenschappelijk voorzieningen.  Deze focus op het ordenen moet ook gezien worden tegen een achtergrond van vele interne conflicten, sociale onrust en bedreigingen van buiten. In de Chinese staten werden vanaf circa  700 voor Chr. ook voor het eerst een publieke infrastructuur in de vorm van wegen kanalen en irrigatiesystemen aangelegd. Daarnaast werden landeigenaren onteigend, werden de  verschillende legers van de krijgsheren samengebracht tot een leger van de staat en werden aristocratische erfdienstbaarheden afgeschaft. Francis Fukuyama schrijft daarover in zijn The Origins of Political Order dat het hier gaat over het ontstaan van de eerste moderne staat in de wereld, ver voor de ontwikkelingen in het westen. Binnen deze aanpak van ‘social engineering’ speelde het stadsontwerp een belangrijke rol.

Volgens oude Chinese geschriften werd China voorgesteld als een vierkant. De keizerlijke stad is dan ook ontworpen als een microkosmos van het masterplan van het hele rijk. De gridstructuur is opgedeeld in 108 wijken, met het keizerlijk paleis in het noorden. Symmetrisch ten opzichte van de noord-zuid as werd de west- en de oostmarkt gesitueerd. Deze oude gridstructuur ligt verstopt onder het huidige centrum van Xi’an  en is groter dan het huidige ommuurde oude centrum die uit de Ming Dynastie dateert (1368 tot 1644).
Een fietstocht over deze imposante stadmuren van bijna 25 kilometer brengt de gridstructuur  in zijn uitgestrektheid tot leven. Net buiten deze in 1378 gebouwde stadmuur ziet men in het noorden de enorme vlakte liggen waar de restanten van de verboden stad liggen. Onder leiding van prof Liu Ke Cheng wordt de voormalige verboden stad getransformeerd tot een stadspark met referenties naar en interpretaties van de voormalige verboden stad. De bouw van dit immense complex werd gestart rond 220 voor Chr.  De eerste keizer van China liet behalve het terracottaleger ook de grootste kaart van China achter. Tot voor kort werd dit altijd als een mythe beschouwd, recentelijk heeft men echter onder zijn mausoleum onderzoek verricht  en zijn er aanwijzingen gevonden  dat deze mythische kaart  letterlijk onder de grafheuvel gesitueerd is.

Toch is hiermee niet de geschiedenis van Xi’an beschreven. In tegenstelling tot veel historische steden in  Europa waarvan de betekenis in de loop der tijd is uitgedoofd, is Xi’an nog steeds een stad in ontwikkeling. Met circa 100 universiteiten en kennisinstellingen in de directe omgeving, is het de kennisstad van China waar uiteenlopend strategische onderzoek wordt verricht; het is de stad van de ruimtevaart en game-industrie. Het is ook de stad waar de Nederlandse overheid ‘nog nooit van gehoord heeft’ met gevolg dat onze kenniseconomie Xi’an volledig links laat liggen.
Het huidige Xi’an heeft als geen andere stad in de wereld de signatuur van een palimpsest. Laag voor laag kan deze stad tot in het heden ontsluierd worden. Had hij nog geleefd, dan zou dit voor Calvino een aanleiding kunnen zijn om Invisible Cities part 2 te schrijven.