Het gebeurt niet zo vaak dat er een ontwerpmethode in een boek uiteen wordt gezet. ViP Vision in Design, A Guidebook for Innovators van ontwerphoogleraren Paul Hekkert en Matthijs van Dijk is zon boek. Lucas Verweij vraagt zich af of het buiten de context van het wetenschappelijk onderwijs een zinvol boek is.
Vroeger smokkelde een vriend voor mij collegedictaten de TU-Delft uit. Het waren bundels A4 met een uniforme kaft, typografie en blauwe rug. De titels lieten weinig ruimte voor interpretatie of twijfel: Stedenbouw in de twintigste eeuw, Bouwen in staal en Ontwerpmethodiek deel 1. De dictaten hadden geen opsmuk maar waren goed en compact. Wat erin stond werd als de waarheid verondersteld en gedoceerd.
Tegenwoordig maken ambitieuze hoogleraren een lekker dik, (376p) roze, Engelstalig, full-color boek dat opgemaakt is door de beste ontwerper van stal (Irma Boom). Het hoeft niet meer naar buiten gesmokkeld te worden want het ligt in de boekhandel ( 45,-) en is online te koop. De inhoud is minder onomstotelijk waar als destijds en er wordt niet meer door iedereen uit gedoceerd.
Visions in Product-Design (VIP) camoufleert zijn werkelijke gedaante want het is eigenlijk de opvolger van TU-dictaat Productontwerpen, structuur en methoden van Rozenburg en Eekels (1996). Ook de VIP auteurs zijn beide hoogleraar aan de TU en verankeren met het boek hun ontwerpmethode in de wetenschappelijke wereld waar zij en hun werkgever deel van uitmaken. Het boek is geïllustreerd met voorbeelden van studentenwerk uit de gelijknamige werkgroepen.
De ontwerpmethode die in het boek wordt behandeld is deels intuïtief en voor een ander deel rationeel. De erkenning dat ontwerpen een intuïtieve gevoelskant heeft is lastig in een wetenschappelijk bolwerk. Het boek beschrijft ontwerpprocessen zoals ze in het kunstvakonderwijs al decennia usance zijn. Het staat vol met begrippen uit het discours van de (toegepaste) kunstacademies: de ziel van een product, intuïtief beslissen, een toekomstige context bedenken, een ontwerpproces openen, accepteren dat kwaliteit soms per ongeluk ontstaat. VIP breekt met het oude adagium dat design een methode is om problemen op te lossen, het gaat in plaats daarvan over het herkennen van kansen. Ook declameert VIP de mogelijkheid een product te ontwikkelen en het vervolgens pas te legitimeren en het staat ontwerpers toe met beelden een context te duiden in plaats van eerst doorwrochte probleemanalyses te moeten maken.
Kortom: VIP is een afrekening met ’the problem comes first’-design. Die probleemoplossende methode was altijd goed in te bedden in de wetenschap, kwam daar ten dele uit voort. Voor de nieuwe aanpak is de wetenschappelijke borging veel moeilijker. Dat verklaart mogelijk waarom dit dictaat zoveel dikker is.
De vraag hoezeer ontwerpen een wetenschappelijke discipline is, hangt als een zwaard van Damocles boven dit boek. Van Van Dijk en Hekkert mogen studenten wél ruimte geven aan hun gevoel en hun intuïtie maar moeten ze het ook kunnen uitleggen en rechtvaardigen. De spagaat wordt samengevat en als mantra vetgedrukt op pagina 128:
Voor een outsider in de wetenschap heeft het boek iets van een schimmenspel. Waarom moet er in koeienletters verteld worden dat je naar je gevoel moet luisteren in een ontwerpproces? Dat wisten we toch al wel, dat doen we toch ook al jaren? Maar zo simpel is het niet. Een inzicht verhuizen van het ene naar het andere domein kan grote gevolgen hebben. Ontwerpen is een onwetenschappelijk, intuïtief, niet herhaalbaar en soms chaotisch proces dat vaak helemaal geen probleem oplost, is geen welkom verhaal aan een Universiteit.
De keuze om het boek in dialoogvorm uit te schrijven is heel sterk. Ook daar zit de consequente wil van de auteurs achter om géén collegedictaat te willen maken, maar in gesprek te gaan. Hier beginnen vorm en inhoud elkaar echt te raken, iets dat ik bij veel andere vormkeuzes niet meteen zie.
VIP had in de good-old college-dictaathuisstijl gemogen. Dan kan mijn vriend er nog een keer op uit om het voor mij naar buiten te smokkelen. Maar belangrijker: een collegedictaat Gevoelens en onzekerheden toestaan in een ontwerpproces zou de relevante strijd in de loopgraven van de universiteit scherper aangaan dan het prachtige Pink Boom-Book dat VIP nu geworden is.
Is de vorm van de boodschap dan zo belangrijk? Ja, in dit geval wel. De wetenschappelijk onderwijscontext maakt de boodschap van dit boek relevant. Daarbuiten heeft het een veel beperktere relevantie, is het eigenlijk bekende kost. Dit boek staat of valt bij zijn context.