Leegstand is een brandende kwestie. De organisatie van de Internationale Biënnale Leegstand en Herbestemming in Maastricht wil het daarom nadrukkelijk op de kaart zetten en mogelijke oplossingsrichtingen verkennen. Het programma bestond uit workshops, onderzoeksateliers, tentoonstellingen (die nog doorlopen tot eind december) en een congres. De biënnale ging donderdag 27 oktober van start met de opening van Firemen walk with us van Rietveld Landscape.
De installatie is een verdere uitwerking van de visie ‘leegstand en innovatie’ die het bureau presenteerde tijdens de architectuurbiënnale van Venetië in 2010. Hierin stelt het bureau leegstand voor als een kans voor de overheid om invulling te geven aan de ambitie om voorop te lopen in de wereld als het gaat om de kenniseconomie. Innovatie en creativiteit spelen hierin een sleutelrol en de creatieve sector kan een belangrijke bijdrage leveren. Creatieven hebben behoefte aan betaalbare en inspirerende werkruimte. Zij kunnen de leegstaande ruimte goed gebruiken. Door leegstand zo aan innovatie te koppelen roept Rietveld Landscape in eerste instantie de overheid op om de leegstaande overheidsgebouwen tijdelijk te laten gebruiken als laboratoria voor creatieve ondernemers. In het Nederlandse paviljoen in Venetië toonde het bureau schuimmodellen van alle leegstaande gebouwen in Nederland die eigendom zijn van de overheid.
Waar de ontwerpers met hun installatie in Venetië vooral de aandacht wilden vestigen op de hoeveelheid aan leegstand, gaat het bij de tentoonstelling in Maastricht om de obstakels die tijdelijk gebruik van leegstaande gebouwen in de weg staan. Een van de dingen waar je tegenaan loopt is de brandveiligheid. Er is een veelheid aan regels en eisen die het tijdelijk gebruik onmogelijk lijken te maken. Met Firemen walk with us willen ze laten zien dat in overleg met de betrokken partijen, in dit geval vooral de brandweer, meer mogelijk is dan je denkt.
De tentoonstelling bestaat uit een groot aantal emmers gevuld met brandbaar materiaal die in een grid staan opgesteld op de vloeren van het leegstaande Spinxgebouw in Maastricht. De bezoekers betreden het gebouw in groepen, onder begeleiding van een brandweerman, via het trappenhuis aan de zuidzijde. Op elke verdieping staat een brandweerman als suppoost naast een afrastering. Van achter die afrastering kijk je het 175 meter lange gebouw in en zie je oneindige rijen vuuremmers. Op de eerste twee verdiepingen branden alleen de achterste emmers. Op de bovenste verdiepingen branden ze bijna allemaal en lopen er brandweermannen rond die zo nu en dan nog een emmer aansteken. De route eindigt op het dak, waar een man, tegen de achtergrond van een prachtig uitzicht over de stad, een opsomming geeft van de hoeveelheid en locatie van de leegstand in Maastricht.
De ervaring van de installatie is heel sfeervol. Door de vuuremmers wordt de lege industriële ruimte getransformeerd in een mystieke setting voor een ongekend ritueel. De flakkerende vuren spelen een fascinerend spel met de structuur van de ruimte.
Op de flyer die voor aanvang van de bezichtiging wordt uitgedeeld valt te lezen dat een vuuremmer staat voor het oppervlak van een Spinxgebouw aan leegstand in Nederland. Als je eenmaal binnen bent lijkt dit alleen nog maar een alibi voor de keuze van het grote aantal emmers. Dan denk je niet meer aan leegstand, maar overheerst de bijzondere ruimtelijke ervaring. Het verhaal over de leegstand in Maastricht op het dak brengt je wel weer even terug bij het thema. Maar de frisse lucht en het prachtige panorama blijken aantrekkelijker dan de opsomming van de leegstaande gebouwen.
Als je ruimte genoeg hebt en het wat ruimer neemt met de regels kun je een heel gebouw transformeren in een kunstwerk. Met zijn artistieke visie geeft Rietveld Landscape een sprekend voorbeeld van anders denken over leegstand. De ontwerpers laten vooral de potentie van leegstand zien in de hoop dat dit inspireert en een andere manier van denken in gang zet. Door met vuur te spelen hebben ze in ieder geval het thema leegstand en het probleem van brandveiligheid onder de aandacht gebracht. Niet in de laatste plaats omdat de brandweer, na verontruste telefoontjes van omwonenden, tijdens de opening op donderdag in actie moest komen om het gebouw te ontruimen omdat er meer rook ontstond dan verwacht.