Met een volgepakte auto op weg van Rotterdam naar Belgrado maakten Ana Dokić en Marc Neelen van Stealth.unlimited op 5 november een tussenstop in Maastricht om een presentatie te geven in het NAiM/Bureau Europa.
Voor de tentoonstelling Gedeelde Grond die nu te zien is bij NAiM/Bureau Europa, zijn een aantal projecten bijeengebracht die tonen wat de mogelijkheden en kansen zijn voor het tijdelijk in gebruik nemen van braakliggende gronden. Binnen dit kader gaf Stealth.unlimited, waarvan ook werk op de tentoonstelling is te zien, een lezing.
Startend vanuit het onderzoek zijn Dokic en Neelen, sinds de oprichting van hun bureau in 2001, zich steeds meer gaan toeleggen op het maken van tentoonstellingen en installaties. Inhoudelijk richten zij zich op het gebruik van de open ruimte zoals die zich voordoet in het stedelijke landschap. Aan de hand van een aantal voorbeelden toonde Stealth.unlimited tijdens een lunchlezing hun werk, of misschien wel beter gezegd hun methodiek.
De voormalige NDSM-werf in Amsterdam Noord was begin jaren negentig een groot braakliggende terrein nabij het centrum van Amsterdam. Met het plan van OMA werd er in 1991 een perspectief geschetst voor de ontwikkelingen van de zuidelijke IJ-oevers. Hierdoor en door de schaal van het NDSM-terrein ontstond er niche in de tijd, die van de tijdelijke leegte. Een kleine groep creatieve individuen bezette de verlaten loodsen en vestigde zich in het gebied.
In 2003 kreeg Stealth.unlimited een opdracht van het stadsdeel Amsterdam Noord om een studie te doen naar de mogelijkheden van tijdelijk gebruik in de verlaten industriële zone. Aan de hand van beelden liet Neelen het ontstaan en de groei van deze tijdelijke plekken zien die overigens mede door steun van de gemeentelijke instanties een succes werden.
De creatieve individuen in deze niche in de tijd functioneren vaak als katalysator en trekken ook andere, meer commerciële functies aan. De marktwerking doet zijn werk en laat huur- en grondprijzen stijgen. Uiteindelijk is het de creatieve groep die de tol betaald. Door de stijgende prijzen zijn zij genoodzaakt om elders op zoek te gaan naar een nieuw, goedkoper onderkomen. Waarna het verhaal opnieuw begint. Zo gebeurde het ook in Amsterdam Noord waar op de NDSM-werf in 1999 de eerste broedplaatsen ontstonden. Al na zes jaar kwamen de eerste commerciële bedrijven op de successen af. Na de inmenging van organisaties als leegstandsbeheer Ad Hoc en de vestiging van MTV Europe werd het gebied ook voor andere bedrijven commercieel interessant om zich te vestigen. Dit had al snel gevolgen voor de tijdelijk gevestigde kunstenaars. In 2008 ging de gemeente Amsterdam over tot de verkoop van een deel van de broedplaatsen op de voormalige werf.
Misschien is dit wel het lot van de creatieve industrie die zich nestelt in de niche van de tijd tussen de leegstand en de projectontwikkeling. Om dit probleem deels te ondervangen heeft Stealth samen met Iris de Kievith in 2009 een document opgesteld: Grondwet voor de Tussentijd. Als referentie werd de Europese Grondwet gebruikt. De Grondwet voor de Tussentijd is een leidraad voor het gebruik van de tijdelijke ruimte en hoe dit gebruik geoptimaliseerd kan worden.
Een meer recenter project dat tijdens de lezing werd gepresenteerd is de tentoonstelling (Dis)assembled in Götenburg, Zweden. In een voormalige waterkrachtcentrale, de Röda Sten Kunsthal, richtte Stealth in de zomer van 2011 een expositie in bestaande uit een brede range van bouwmaterialen en gereedschappen. De opstelling in de hal doet denken aan een gestileerde variant van een doe-het-zelf-zaak. In het weekend van de opening ontmantelden een groep van architecten, kunstenaars, leraren, timmerlui, skaters en kinderen de uitstalling en bouwden met de materialen op het braakliggende terrein rondom de kunsthal een installatie. Een installatie bestaande uit een aantal losse elementen die samen een tijdelijke verzameling vormen.
De situatie die ontstaat, is dat de architect bij dit soort projecten niet alleen als initiator optreedt, maar tevens als een soort sociaal werker of entertainer; architectuur wordt de act, de handeling in het proces van realisatie. De workshopachtige vluchtigheid, maakt het eerder tot een soort van event. Het is het proces waar het om gaat, waarbij Stealth functioneert als initiator van het event. De uiteindelijke gebouwde objecten zijn resultaat van het proces. Naar aanleiding van dit project stelden beide architecten tijdens de lezing dan ook de vraag: wat is de rol van de architect, wat is architectuur?. Een antwoord bleven ze schuldig.
Met het introduceren van de Grondwet voor de Tussenruimte zoekt Stealth.unlimited naar een bepaalde vorm van legitimiteit voor hun activiteiten. De positie die het bureau Stealth inneemt binnen de architectuur lijkt op de benadering die Cedric Price in de jaren 70 introduceerde. Price, vooral bekend van het Fun Palace, maakte gebruik van de tussenruimte om nieuwe vormen van architectuur te onderzoeken. Deze vorm van architectuur zet in op de act, de handeling, als basis voor architectuur. Dokic en Neelen maken gebruik van hetzelfde uitgangspunt, maar in tegenstelling tot Price zetten ze vooral in op het proces. Het maken van de architectuur, of het architectonische, is voor hen geworden tot een randverschijnsel, een residu.