Feature

Arnhem Unplugged

De stekker eruit. Kent u die uitdrukking? Even helemaal weg, uitwaaien op Schiermonnikoog? Maar wel met de iPad binnen handbereik. Totaal uitpluggen is onmogelijk, althans zolang je niet definitief bent uitgeplugd. Dit bleek ook op de CASA-avond Arnhem Unplugged op 14 februari, naar aanleiding van het verschijnen van de Nieuwe Kaart van Arnhem, uitgebracht door de gemeente.

Opening van Kunstwerkplaats Schuytgraaf in 2009. Inmiddels is de duur van deze tijdelijke invulling (met ateliers, kinderopvang en cursussen) van het toekomstige centrumgebied van de Arnhemse vinexwijk Schuytgraaf voor een aantal jaren verlengd.

De Nieuwe Kaart betreft een soort stafkaart waarop met vlaggetjes de nieuwe aanvalsdoelen zijn aangegeven. De gevolgde strategie is die van de integrale gebiedsontwikkeling. Vanwege de vastgoedcrisis staat echter een groot aantal projecten in de wacht. Kunnen we dan niet beter op een paar gebieden focussen en andere uitpluggen, wilde CASA (Centrum voor Architectuur en Stedenbouw Arnhem) weten. Ter beantwoording waren twee gemeentelijke strategen uitgenodigd en een aantal veldspelers die concrete gebieden mochten aanwijzen waar de stekker er uit kon.

De twee strategen wierpen onbedoeld nieuw licht op de positie van de gemeentelijke overheid. De terminologie van de aanval blijft gehandhaafd, ook al valt er niet zoveel meer aan te vallen. De afdeling Gebiedsontwikkeling blijft Nieuwe Kaarten produceren. De extern adviseur werkt onverdroten voort aan een binnenkort te verschijnen Structuurvisie Arnhem 2020, met doorkijkje naar 2040. Maar onderhuids is er wel wat veranderd. De terminologie mag dan herinneren aan de aanval, de gevolgde tactiek is die van de terugtrekkende beweging. Dus niet ‘echt’ de stekker eruit, zoals het hoofd Gebiedsontwikkeling Yvonne van der Graaf benadrukte, maar wel de deegroller over de lopende plannen, dat wil zeggen vertragen, uitsmeren, traineren, faseren. En prioriteren: dus zeker doorgaan met projecten waar anders bijvoorbeeld een subsidietoezegging verloopt. Verder zit er weinig anders op dan afwachten, omdat de (markt)partijen die eerder een exploitatieovereenkomst afsloten het voor het zeggen hebben. Adviseur Jos Verwey liet zien hoe er ergens aan de horizon nog altijd visionaire beelden zijn opgehangen zoals ‘hart van de stad geframed als stadspassage’, of ‘stad aan de rivier; van tweedeling naar driedeling’. Maar bij zijn terugtrekkende beweging kon je ook zien wat er op de achterkant van de bordjes stond: prioritaire zones… afmaken… stadsreparatie…. duurzaam en flexibel.

Vervolgens kwamen enkele spelers in het veld aan het woord. In een ietwat jolige stemming mocht een projectontwikkelaar, een directeur van een woningbouwvereniging, een architect en een landschapsarchitect hun stokpaardje inpluggen of dat van de concurrent uitpluggen. Twee dingen werden duidelijk. Ook achter dit kwartetspel gingen structuurvisies schuil. Zo bestaat er in Arnhem nog altijd een onderstroom om Arnhem-zuid eindelijk eens radicaal af te koppelen. Want er is maar één Arnhem, het Arnhem aan de Veluwe. Anderen pleitten juist voor het stadsdeel ten zuiden van de Rijn en willen een replug met stadslandbouw. Architect Addy de Boer droomde hardop van de supermarktboerderij, de delicatessendeel, de broodmolen. Ja, riep iemand uit de zaal, ‘inpluggen met geaarde stekker’.

Joligheid gaat snel vervelen maar ze duidt ook op zelfvertrouwen. Er is zeker ook in Arnhem sprake van een brede tegenbeweging die blijft opteren voor de aanval, zij het niet die van de integrale gebiedsontwikkeling. Eerder is sprake van een tactiek van kleine stappen, van  tijdelijke ordening, het stadstuinieren. Een groeiend leger kunstenaars, ontwerpers en designers is intensief bezig met de stad, maar op betrekkelijk informele wijze. Deels heeft deze beweging een romantisch karakter. En de projecten zijn soms wel heel erg tijdelijk. De term unplugged is bekend geworden door een trend in de muziek, waarbij de singer-songwriter met zijn akoestische gitaar een schare van bewonderaars om zich heen verzamelt. Unplugged heeft gaandeweg de betekenis gekregen van puur, onbespoten, basic.

Dat betekent niet dat de binding met de grote wereld volledig hoeft te zijn verbroken. Het interessantste voorbeeld daarvan in Arnhem is de gebiedsontwikkeling van volkswijk Klarendal tot Modekwartier Klarendal, in een gecoördineerde actie van woningbouwvereniging Volkshuisvesting met talloze startende bedrijfjes in de creatieve industrie. Het was geen toeval dat Gerrit Breeman, directeur van Volkshuisvesting kritiek had op de romantische aspiraties. Muzikanten als Eric Clapton blijven ook unplugged hun nummers steeds op identieke wijze brengen, aldus Breeman. In de jazz is dat anders. Daar gaat plugged en unplugged samen. Drummer en bassist geven het ritme aan dat maar doorgaat, daarbinnen kunnen de andere spelers naar hartelust soleren en improviseren. Elke uitvoering is anders.

Ook Breeman blaakte van zelfvertrouwen. Breeman: ‘Wij hebben grondposities. Wij zullen ons best doen anderen af te troeven. Ik geloof in concurrentie. Ik zal blijven speuren naar de plekken waar we iets kunnen ontwikkelen’. En tot de gemeente: ‘Afwegen is niet werkbaar: jij een rijtjeshuis in Malburgen, dan de concurrent een rijtjeshuis in Presikhaaf’. En tot de zaal om elk sprankje romantiek te doven: ‘Er is ruimte om te improviseren. Maar jullie blijven van de stekkers af want die zijn in handen van degene die ontwikkelt’. De volkshuisvester als compleet jazzorkest dat ook nog de andere orkestjes van de buhne speelt? Is dat niet al te vermetel? Terecht wees Breeman erop dat je de harde structuren niet weg moet moffelen in een romantisch waas van unplugged. Maar of de beat altijd maar doorgaat is bij aanhoudende crisis de vraag. De ‘posities’ zijn zelf aan het wankelen, misschien nog niet de grondposities maar wel de vastgoedposities. Bij beleggers in winkel- en kantoorpanden is het tot voor kort ondenkbare ‘verlies nemen op je bezit’ niet langer ondenkbaar.

Dit biedt nieuwe kansen voor plugged-unplugged. De stedenbouw heeft zijn eigen jazz-verleden. In 1964 lanceerde Peter Cook zijn Plug-in City. Grote bouwkranen omringden de megastructuren om de meest uiteenlopende onderdelen in- en uit te pluggen. De simpelste vorm van de megastructuur is het grid of in driedimensionale vorm het kantoorgebouw. De heersende leegstand, mogelijke afwaardering en bestemmingswijziging bieden nieuwe kansen om in te pluggen. Dat moet dan wel gebeuren voor de megastructuren omvallen. Juist in half onttakelde vorm bieden ze zicht op nieuwe beats en nieuwe improvisaties. De CASA-avond had iets van een oefensessie waar de verschillende partijen hun onderlinge posities aftastten, als voorbode van nieuwe jazz.