Feature

Franse spektakeltuinen

Ieder jaar vindt in het Franse Chaumont-sur-Loire het Festival des Jardins plaats. Ontwerpers worden uitgenodigd om op de gronden van een vijftiende-eeuws kasteel bijzondere tuinen aan te leggen, die van april tot oktober door zo’n 300.000 mensen bezocht worden. Ontwerper Joost Emmerik werd dit jaar geselecteerd en ontwierp Le Jardin de la Bière, een tuin van gerst, hop, gist en water. Aan het einde van het festival is de tuin rijp voor de oogst en kan er tweehonderd liter bier van gebrouwen worden.

Tweehonderd kilometer onder Parijs ligt in een klein dorpje aan de Loire een prachtig kasteel. Het chateau, ooit bewoond door Catherine Medici en Madame de Staël, wordt omgeven door een landschapspark met eeuwenoude ceders. Een deel van het park is gereserveerd voor het Festival des Jardins. Elk jaar biedt dit festival plaats aan 26 bijzonder vormgegeven tuinen. Voor een klein deel hiervan worden ontwerpers of kunstenaars speciaal benaderd. Het grootste deel van de ontwerpers wordt echter geselecteerd door middel van een open prijsvraag. Ieder jaar dienen tussen de 300 en 350 mensen een ontwerp in.

Het festival biedt geen voorbeeldtuinen die men thuis kan navolgen, men leert er geen fraaie border op te bouwen. Daarvoor is het merendeel van de tuinen te abstract. Het doel van het festival is het tonen van tuinkunst in de breedste zin van het woord en het bieden van een platform aan een nieuwe generatie ontwerpers.

Vorig jaar bezocht ik tijdens een excursie door Frankrijk voor het eerst het Festival des Jardins in Chaumont-sur-Loire. Het is mooi om te zien dat het festival goed bezocht wordt en hoe verschillend de tuinen zijn ingericht. Een groot deel van de tuinen is in mijn ogen erg druk en vooral op objecten gericht. De kavels van gemiddeld 210 m2 staan vol gekleurd plastic, overwoekerde meubels, spiegels, huifkarren, ballen en andere exotica. Beplanting lijkt meer naar de achtergrond verdwenen, waardoor de tuinen er van april tot oktober grotendeels hetzelfde uit zullen zien. De bezoeker krijgt waar voor zijn entreegeld; de tuin is hier een spektakelstuk, dat het hele jaar op z’n piek is.

Dit staat ver af van wat ik zelf onder een tuin versta; een omsloten ruimte waar de mens met zorg en onderhoud een eigen paradijs schept. Een ruimte die nooit af is en voortdurend verandert, die om de groei van beplanting en de beleving van de seizoenen draait. Of zoals Robert Pogue Harrison het in zijn boek Gardens An Essay On The Human Condition verwoordt: ‘Not matter, idea, but life is the phenomenon that finds articulation in gardens.’

Begin juli 2011 verschijnt op de website van het kasteeldomein een open oproep; tuinontwerpen gezocht voor het festival van 2012. In te dienen een A3 boekje met plattegrond, doorsnede, collage, beplantingsplan, globale raming en plantoelichting. Deadline eind oktober. De organisatie van het festival heeft, net als elk jaar, een thema gekozen: Jardins des délices, Jardins des délires (tuinen van verrukking, tuinen van delirium). Uitbundige tuinen die alle zintuigen prikkelen en de bezoeker van de ene in de andere verbazing doen vallen. Ik vrees nog drukkere tuinen dan ik de vorige aflevering zag en besluit mee te doen.

Met hulp van vriend Tomas Degenaar ontwerp ik Le Jardin de la Bière; een sobere tuin, gemaakt met de ingrediënten van bier. De tuin biedt een wandeling door een wuivend gerstveld, de beslotenheid van een loofgang vol hop en de frisheid van een met mist overtrokken vijver. Gedurende het festival rijpt de tuin, verandert de gerst van fris groen naar goudbruin, groeit de hop hoger en hoger en vult de geur van hopbellen vanaf eind augustus de lucht. Aan het einde van het festival is de tuin rijp om geoogst te worden en kan van de opbrengst tweehonderd liter bier gebrouwen worden. Zo biedt de tuin de gevraagde verrukking, en na sluiting van het festival ook het gevraagde delirium.

Alles is terughoudend aan mijn inzending; het ontwerp, het beplantingsplan en de presentatie. Lichte, bijna witte tekeningen. Slechts twee soorten planten. Een eenvoudig orthogonaal padenstelsel, geënt op de productielandschappen van gerst en hop. De tuin heeft tijd nodig om te groeien, zal bij de opening nog vrij kaal zijn en gedurende het festival steeds hoger en rijker groeien. Een rustige tuin, waar de ontwikkeling, de rijping en de oogst van de beplanting onderdeel uitmaken van het ontwerp. Eind oktober stuur ik alles naar het kasteel in Chaumont-sur-Loire.

Lange tijd hoor ik niets. Is mijn inzending wat al te terughoudend geweest? Dan ontvang ik een mail: ik zit bij de laatste 28, waarvan er nog acht af moeten vallen. Ik krijg vragen over de hoogte van de hop en de gerst, de verankering van de palen en mogelijke sponsoring. Tussen de regels door meen ik een lichte angst te bespeuren of mijn tuin wel genoeg spektakel zal bieden. Twee weken na beantwoording van de vragen hoor ik dat ik definitief geselecteerd ben.

Inmiddels is de tuin aangelegd, waarover in een later artikel meer. De opening van het festival is gepland op 25 april en het is te bezoeken tot half oktober. Dit jaar ligt op kavel 24, vlak naast de entree, Le Jardin de la Bière. Naast een tuin met grote papier-machégezichten, een tuin met een fontein die parfum spuit en een patisserietuin inclusief melkkoe en twee meter hoge neptaart.