Feature

Mapping Flevoland: Identiteit, kunst en architectuur in het polderlandschap

Van onze twaalf provincies is Flevoland misschien wel de minst aantrekkelijke. Dat is voor een deel te wijten aan het feit dat haar identiteit nog in ontwikkeling is. Het Almeerse Museum De Paviljoens doet al enige jaren onderzoek naar de identiteit van Flevoland en de rol die het landschap hierin speelt. Deze zomer kan iedereen daar een graantje van meepikken tijdens de manifestatie ‘Mapping Flevoland #1’. De route die voor deze manifestatie werd uitgezet langs verschillende kunstprojecten in de polder, maakt een dagje Flevoland het overwegen waard.

Polderlandschap
Flevoland is kaal, leeg en saai. Een eindeloze vlakte waar weinig te beleven valt. De ironie van het slechte imago van de provincie zit in de juistheid van dit beeld, en het feit dat de leegte, openheid en ruimte juist de kracht van het Flevolandse landschap zijn. Het landschap wordt geroemd om haar weidsheid. Misschien moet men er – zoals de auteur van dit artikel – zelf geboren zijn om lyrisch te worden van dit  polderlandschap. Maar men moet er op zijn minst eens in zijn leven geweest zijn om het landschap in al zijn kracht te ervaren; nergens is de horizon zo breed – letterlijk en figuurlijk.
In Flevoland is alles bedacht. Natuurlijk geldt dat voor heel Nederland, maar in Flevoland wordt het echt goed zichtbaar. Het polderlandschap is heel bewust gepland, steeds in ontwikkeling en nooit helemaal klaar. De verschillende delen van Flevoland – waarvan de Noordoostpolder het oudste is – zijn in verschillende tijden tot stand gekomen, onder een steeds wisselend ideaalbeeld. Dit veranderende ideaalbeeld over maatschappij, landschap en planning is afgetekend in het polderlandschap.

Route Mapping Flevoland
Het landschap zelf is één van de belangrijkste bezienswaardigheden van Mapping Flevoland #1. Maar daar blijft het uiteraard niet bij. Al sinds de jaren ’70 bouwt Flevoland aan een interessante collectie landschapskunst. Deze kunstvorm was toen de polder werd aangelegd juist in opkomst en vindt in Flevoland de broodnodige ruimte.
In uitbreiding op de landschapskunst zijn er, op initiatief van De Paviljoens, op verschillende plaatsen in de Noordoostpolder drie tijdelijke tentoonstellingen ingericht waarin het polderlandschap centraal staat. Hiervoor werd gedeeltelijk gebruik gemaakt van het onderzoek dat de afgelopen jaren door verschillende kunstenaars in opdracht van De Paviljoens werd gedaan.
De landschapskunst en de drie tentoonstellingen zijn in een route gevat. Die route kan worden afgelegd tijdens één van de busdagtochten  of op eigen gelegenheid. In het laatste geval is het aan te raden het cahier ‘Mapping Flevoland #1’ aan te schaffen. Daarin staat een routebeschrijving, maar u vindt er ook erg boeiende interviews met onder andere kunstenaars. Helaas ontbreekt een overzichtelijke plattegrond van de route, wat voor een manifestatie met de titel ‘Mapping Flevoland’ niet alleen opmerkelijk, maar vooral hinderlijk is. Een aantal detailkaarten zijn er wel, maar laat u niet misleiden door de met rood stippen aangegeven routes – dat is een andere route langs alleen de landschapskunst.

Tentoonstellingen Noordoostpolder
De eerste van de drie tentoonstellingen bevindt zich in Nagele. Dit stille, kleine dorp lijkt op het eerste gezicht weinig voor te stellen, maar is in werkelijkheid een boeiend modernistisch experiment, waar onder andere Van Eesteren, Rietveld en Van Eyck zich mee hebben bemoeid. Een zeer bescheiden schoolgebouwtje, ontworpen door Aldo van Eyck, herbergt een overzicht van het werk van het kunstenaarsduo Hiryczuk / Van Oevelen. Het gebouwtje zelf is interessant om eens te bezichtigen en tentoongestelde foto’s met knappe perspectivische vervormingen prikkelen de zintuigen. Helaas is van het onderzoek dat het duo in Nagele deed weinig te zien.
Een steenworp afstand verderop, op Schokland, is een geheel ander type tentoonstelling te zien. Schokland is een voormalig eiland dat bij de drooglegging een heuvel middenin de polder werd. Dit eerste Nederlandse werelderfgoed moet eigenlijk iedereen eens hebben bezocht. In een oud misthoornhuisje aan de noordkant van het ‘eiland’ heeft de Japanse kunstenares Chikako Watanabe een video-installatie ingericht. Op twee schermen vergelijkt Watanabe Schokland met het nog bestaande eiland Sakushima in Japan. Hoewel aan deze vergelijking verder weinig conclusies kunnen worden verbonden, is het wel een boeiende ervaring.
De derde en laatste tentoonstelling bevindt zich in een traditionele Schokbetonboerderij uit 1952 in de buurt van Kraggenburg. De Schokbetonboerderijen – die veel en alleen in de Noordoostpolder voorkomen – werden vanwege een tekort aan bakstenen vervaardigd van betonnen prefab elementen en hebben een hele eigen uitstraling. Architecte Rianne Makkink en vormgever Jurgen Bey (Studio Makkink & Bey) bieden in deze boerderij onderdak aan ontwerpers en kunstenaars die in ruil daarvoor onderzoek doen naar het polderlandschap. Een selectie van het geproduceerde werk is tijdens Mapping Flevoland #1 te zien en geeft een rijk beeld van de historie en het landschap van de polder. De resultaten lopen uiteen van beeldjes van roadkill tot een catalogus van de historie van de poldernatuur.

Landschapskunst
Buiten de tentoonstellingen om is het landschap van Flevoland ook op een nog directere manier te ervaren door een bezoek te brengen aan de verschillende landschapskunstprojecten. Het is verstandig om hier een selectie van te maken, vanwege de hoeveelheid projecten en het feit dat men voor elk bezoek even de tijd moet nemen. Overigens blijft de landschapskunst ook na de manifestatie te bezichtigen en zal het aantal projecten verder worden uitgebreid.
Eén van de meest recente Land Art projecten is ‘Exposure’ van Antony Gormley. Dit kunstwerk op een strekdam vlakbij Lelystad is zeer toegankelijk en spreekt tot de verbeelding. Van veraf lijkt een man even neergehurkt te zijn op de dam, in overdenking van het landschap om hem heen. Van dichtbij blijkt het werk een zeer complexe stalen constructie die is afgeleid van die van hoogspanningsmasten. De locatie op de grens van water en land is passend. Vergeet vooral niet een voorbeeld te nemen aan de hurkende man en geniet van de wind en het uitzicht over het water.
Ook het Museumbos is een bezoekje waard. In dit deel van het Almeerse Cirkelbos krijgen kunstenaars de mogelijkheid om naar eigen inzicht een stuk bos van 100 bij 100 meter in te richten. ‘In Eenzaamheid’ van Birthe Leemeijer is een erg leuke, bijna Alice-in-Wonderland-achtige ervaring. Over een steeds smaller wordend pad komt men bij een heel klein deurtje, dat na er door te zijn gegaan aan de binnenkant kan worden afgesloten. Vervolgens heeft men een stuk bos van één hectare even helemaal voor zichzelf.
Het gaat te ver hier alle Land Art projecten in Flevoland te behandelen, maar een aantal is zeker de moeite waard. Bij een bezoek mag in ieder geval de ‘Polderland Garden of Love and Fire’ van Daniel Liebeskind niet ontbreken, en ook 'De Groene Kathedraal' van Marinus Boezem is een aanrader. Wie graag het paviljoen De Verbeelding van René van Zuuk wil zien, kan ook direct een bezoek brengen aan het er tegenover gelegen 'Sea Level' van Richard Serra.

Het verhaal van Flevoland laat zich vooral vertellen door het te beleven. Flevoland is een stukje Nederland dat eigenlijk van te weinig mensen een kans krijgt en dat velen zal verrassen. Dus stap op een zonnige weekenddag in de auto en ga op verkenning uit. In het ergste geval wordt uw beeld van Flevoland bevestigd, maar misschien valt het toch reuze mee.