“Je hebt afgesproken om zes uur. Je afspraak komt om half zeven. Dat half uur is geen verloren tijd, maar is een rijkdom aan onverwachte mogelijkheden.” Aan het woord is Bijoy Jain van Studio Mumbai tijdens zijn lezing op het Berlage Instituut.
Palmyra House / Studio Mumbai Architects / foto Forgemind ArchiMedia
Na terugkeer uit de Verenigde Staten had de Indiase architect Bijoy Jain geen flauw benul van de locale bouwpraktijk. Hij trof een chaotisch systeem aan waarin architecten samenwerken met veel verschillende aannemers en onderaannemers. Jain besloot dat hij het anders wilde doen. Hij verzamelde mensen om zich heen that knew how to put things together en nam hen in dienst. Studio Mumbai is ontstaan uit deze kritische én open houding. Kritisch naar bestaande structuren en ideeën, open voor kritiek en dat wat het toeval brengt. Deze elementen vormen nu, twintig jaar later, nog altijd een intrinsiek onderdeel van het werk.
Bijoy Jain groeide op in India, studeerde in de Verenigde Staten en werkte enkele jaren voor Richard Meier. Een groter contrast tussen de witte abstracties van Meier en de aardse architectuur van Studio Mumbai lijkt nauwelijks denkbaar. Toch is ook in het werk van Jain de erfenis van de internationale stijl goed zichtbaar: wijd uitwaaierende daken gedragen door lichte constructies, muren die tot ver buiten een villa doorlopen, royale, met natuursteen geplaveide trappen. Het voornaamste verschil is de uiterst sensitieve benadering van de eigenschappen van de plek. Een zoetwaterbron wordt de navel van Tara House, een Banyan-boom houdt de leeskamer van het huis in Nagaon droog, de palmbomen in een oude plantage bepalen de plaats en afmetingen van het Palmyra-huis.
In de publicatie die verscheen bij de tentoonstelling op de biënnale van Venetië in 2010, wordt Studio Mumbai een middeleeuwse Bauhütte genoemd, waar conceptueel denken, ontwerp en ambacht in één proces, op één plek worden samengebracht. De werkwijze van Studio Mumbai waar inmiddels zo een honderd ambachtslieden en architecten werken, is hierbij essentieel. In plaats van tekeningen op papier maakt Studio Mumbai mock-ups en tekeningen van schildersplakband op multiplex panelen; mock-ups zijn niet ongebruikelijk in India omdat vrijwel niemand details kan lezen en papier is in het vochtige klimaat uiterst kwetsbaar. Bovendien was in de beginjaren van het bureau (een voorloper van Studio Mumbai werd in 1996 opgericht door Jain) elektriciteit niet altijd voorhanden en reproductie daarmee moeizaam. Jain en de zijnen zetten de panelen en de mock-ups echter ook heel bewust in voor het ontwerpproces. De plakband-tekeningen bevolken de werkplaatsen, de mock-ups staan opgesteld op het werkterrein, onder invloed van weer en wind. Men loopt er langs, kijkt, betast, denkt na. Het materiaal werkt, verweert. Rond de modellen vormen zich groepjes architecten en vaklieden. Er ontstaat een dialoog tussen bedenkers en makers en middels deze dialoog ontwikkelt zich het gebouw.
Het oeuvre van Studio Mumbai bestaat vooralsnog voornamelijk uit particuliere villas. Het is de vraag in hoeverre deze werkwijze standhoudt naarmate de projecten in schaal toenemen. Volgens Jain blijft hij in essentie hetzelfde: continue overleg tussen bedenkers en makers en een sensitieve benadering van de plek. Op dit moment werkt de studio aan een kantoortoren.
Ons werk is beslist niet nostalgisch, zegt Jain. Het is een vruchtbare manier om traditie en moderniteit met elkaar te verbinden. Westerse voorbeelden van dergelijke studios, verwikkeld in een continue bouwoverleg, zijn nauwelijks te vinden. Ook in Nederland, met zijn uiterst efficiënte bouwproductie, is de rol van de traditionele ambachtsman in het ontwerpproces marginaal. En dat is jammer want daarmee gaat kennis verloren. In het Westen zijn mensen slaaf van de tijd, doceert Jain. In India begint de tijd pas te lopen als de mensen haar in gang zetten. Je weet nooit precies wanneer de persoon waarmee je een afspraak hebt zal arriveren, wanneer materiaal geleverd of een opdracht uitgevoerd wordt. Volgens Jain is deze open houding voor toevalligheden de kracht in het werk van Studio Mumbai.
Misschien is het ook in Europa of de Verenigde Staten mogelijk om traditie en moderniteit, ambacht en concept te verenigen binnen één atelier. Dan blijft de vraag of wij voldoende hebben van dat wat hier onbetaalbaar en daar verwaarloosbaar lijkt: tijd. Wellicht zullen wij Westerlingen ons daarom altijd blijven afvragen wat er nu werkelijk gebeurt tussen 18.00 en 18.30u.