Feature

Yona Friedman in Delft

Donderdag 11 juni a.s. wordt op de faculteit Bouwkunde van de TU Delft een openbare conferentie onder de titel ‘Architecture in Israel, 1948-1998’ gehouden. Gedurende de dag zullen verschillende lezingen door Israëlische architectuurhistorici en ontwerpers worden gehouden over de architectuurontwikkelingen in Israël van de laatste vijftig jaar. Onder de sprekers bevindt zich cultheld en visionair stedenbouwer Yona Friedman. Zijn ‘vizioenen van een ruimtelijke architectuur’ hadden hun invloed op de ontwikkeling van Archigram en Constants Nieuw Babylon en lijken ook nu nog relevant.

Yona Friedman

Friedman, in 1923 geboren in Budapest, emigreerde in de jaren veertig naar Israël en was daar betrokken bij de grootschalige woningbouwprojecten van het Israël in opbouw. Als reactie op de technocratische massawoningbouw onderzocht hij de mogelijkheden van ‘mobiele’ architectuur en stedenbouw waarin plaats is voor verandering en aanpassing door gebruikers. Friedmans kritiek op CIAM valt min of meer samen met de gedachten van Team Ten. Waar Team Ten echter vooral de nadruk legde op een humanisering van de stedenbouw, richtte Friedman zich op thema’s als mobiliteit, groei, veranderbaarheid en flexibiliteit en zag hij techniek als belangrijk hulpmiddel bij het realiseren van deze thema’s.

In 1957 vestigt hij zich in Parijs en richt de groep GEAM (Groupe d’Etudes de l’Architecture Mobile) op. In het project ‘Ville Spatiale’ werkt hij de principes van mobiel architectuur verder uit. Deze Ville Spatiale wordt in verschillende tekeningen en montages voorgesteld als een mega-superstructuur die boven de bestaande stad zweeft. Een open spaceframe rust op regelmatig geplaatste ‘kolommen’ die de ontsluiting en installaties in zich opnemen. Het spaceframe zelf heeft meerdere niveaus en kan door middel van ‘mobiele’ wanden, vloeren en daken met verschillende functies worden ingevuld. Ongeveer de helft van de superstructuur blijft open voor ventilatie en daglicht en om te zorgen dat veranderingen mogelijk blijven.

In veel opzichten is Friedmans Ville Spatiale een voorloper van Constants Nieuw Babylon. Individuele vrijheid, plezier en ontspanning, veranderbaarheid en mobiliteit zijn in beide utopieën de belangrijkste thema’s. Waar Friedman de mobiliteit vooral realiseert in de veranderbaarheid van de structuur, is bij Constant, geïnspireerd door de Internationale Situationisten, de bewoner zelf mobiel; een nieuwe ‘homo ludens’ die als een moderne nomade door het doolhof van Nieuw Babylon zwerft.

Friedman blijft gedurende de jaren zestig en zeventig visionaire plannen ontwikkelen voor steden als Parijs, Straatsburg, Tunis en New York. Een speciale variant is de zogenaamde brugstad, een lineaire Ville Spatiale die (meestal over het water) verbindingen legt tussen belangrijke economische centra. Friedman ontwierp bijvoorbeeld brugsteden over de Straat van Gibraltar en over het Kanaal. Dat Friedmans visie op mobile architectuur nog niet aan actualiteit heeft ingeboet blijkt onder meer uit de huidige Wilde Wonen discussie. Deelnemers aan de Wilde Wonen prijsvraag kunnen bij Friedman leren hoe bewoners zonder tussenkomst van experts zelf hun huizen en steden kunnen ontwerpen en bouwen.