Het nut van utopieën

Tomorrow’s Thoughts Today is een denktank die is geïnitieerd door architect Liam Young. De in Australië geboren Young vertrok na zijn opleiding naar Londen om daar als onafhankelijk criticus en curator aan de slag te gaan. Voor Under Tomorrow’s Sky heeft Young een bont gezelschap aan mede-fantasten om zich heen verzameld waarmee hij reflecteert op de toekomst van de stad. Op basis van onderlinge discussies en openbare praatsessies bij MU waarbij het publiek uitgenodigd werd om actief deel te nemen, is een denkmodel ontstaan van een toekomstige stad. Dit wordt nu verbeeld in de tentoonstellingsruimte van MU.

Bij binnenkomst is een groen object te zien waarin een tweetal video’s en ‘gephotoshopte’ impressies gepresenteerd worden. De video’s tonen de sessies en lezingen die de achtergrond vormen van de tentoonstelling. De beelden, gemaakt door verschillende ontwerpers, trachten een blik in de toekomst van de stad te geven. Deze steden zijn grootschalig, fragmentarisch en vaak letterlijk gebouwd op de puinhopen die door vorige generaties zijn achtergelaten. Leven toont zich met name middels neon en heimelijk verlichte cocon-achtige cellen. Af en toe zijn mensfiguren te ontwaren, staand aan of wadend door dampende waterpartijen, wat het geheel een naargeestige atmosfeer verleent.
Een van de aannames van de denktank is dat datacentra en computers in deze wereld om wille van efficiëntie en koeling onder water geplaatst zullen worden. Dit zou de nevelachtige atmosfeer op de beelden wel eens kunnen verklaren. Keerzijde van de aanname lijkt mij dat er zich in dit water weinig leven staande kan houden. Althans, niet het leven dat wij nú kennen.

Via een trapje wordt de bezoeker over een loopbrug geleid die een grote maquette insluit. Deze maquette is feitelijk een ruimtelijke uitwerking van de beelden die door FactoryFifteen (één van de in de tentoonstelling opgenomen animatiespecialisten) zijn gegenereerd, al is het in deze niet relevant of de beelden vooraf gingen aan de maquette of andersom. Kluwen cocons lijken over het bergachtige landschap te zijn uitgestrooid. Bootjes, loopbruggen en zelfs minuscule waslijntjes suggereren wederom menselijke aanwezigheid. Het geheel baadt in een groen licht, met als tegenhanger hiervan de regelmatig oplichtende blauwe controlelampjes van de datacenters, onder het wateroppervlak.

Ecologie en technologie zijn de pijlers waarop de toekomst gebaseerd zal zijn, volgens Young & consorten. De huidige ruimtelijke constellaties zullen achterhaald worden en als fundament gaan dienen voor een meer organisch groeiende, favela-achtige manier van bouwen. Dit is niet eens zo’n vreemde gedachte, in de 3D-printerindustrie is het ‘printen’ van levensgrote huizen al mogelijk geworden. De techniek is relatief eenvoudig en zal naar verwachting snel bereikbaar voor een groot deel van de wereldbevolking.
In de tweedimensionale voorstellingen is er dan ook duidelijk sprake van zowel een ‘oude’ als een ‘nieuwe’ wereld. Helaas mist de maquette, toch het middelpunt van de tentoonstelling, deze dualiteit. Er is geen sprake van een bestaande gebouwde of stedelijke context. Een ondefinieerbaar fantasielandschap als ondergrond maakt dat het geheel er meer uitziet als een Teletubbie-wereld. Dit is jammer, het ondermijnt het coherente karakter dat tekst en beeld samen nog wel vormden.

Ondanks deze misser loont het de moeite een toekomstbeeld als dit een kans te geven. Utopieën zijn immers onlosmakelijk verbonden met de geschiedenis van de architectuur en maken er een intrinsiek deel van uit. Afhankelijk van politieke, economische en sociale omstandigheden worden er de meest uiteenlopende toekomstbeelden geschetst. Met name in de twintigste eeuw zijn veel utopieën ontworpen die de mensheid een betere toekomst beloofden. Denk bijvoorbeeld aan Ebenezer Howards Garden City, Le Corbusiers Ville Radieuse, Constants Nieuw Babylon en Yona Friedmans Spatial City.  Deze plannen zijn nooit gerealiseerd en spraken enkel fictief tot de verbeelding. In deze vorm beïnvloedden de ideeën echter radicale plannen die wél zijn uitgevoerd, vooral in de naoorlogse periode. Dat niet al deze uitgevoerde ‘utopieën’ tot onverdeeld succes hebben geleid mag er echter niet toe leiden dat de oorspronkelijke visie veroordeeld wordt. Of erger nog: dat het formuleren van een toekomstscenario als onwenselijk wordt gezien of wordt afgedaan als irrelevante luchtfietserij.

Het is geen nieuws dat de huidige economische situatie een flinke invloed heeft op de ontwikkeling in de architectuur. Termen als bottom-up, participatie, kleinschaligheid en tijdelijkheid voeren al enige tijd de boventoon in het discours en de verwachting is dat dat nog wel even zo zal blijven. Dromen over grootschalige plannen en een visie formuleren die verder reikt dan pakweg een jaar of vier doe je maar in China òf op je eigen zolderkamer, zolang het maar niet in de openbaarheid komt. MU daarentegen steekt haar nek uit en geeft ruimte aan vrijdenkers (in dit geval Young’s Tomorrow’s Thoughts Today) om dit essentieel onderdeel van het vak uit te oefenen. Dat het eerste zichtbare resultaat hiervan niet helemaal coherent is, dat zij dan zo.