Bij het Amsterdamse ARCAM is op dit moment de tentoonstelling Bouwsteden voor de toekomstige stad : expositie Nieuwe Oogst 2012 te zien. Veertien architectenbureaus die de afgelopen twee jaar lid werden van de BNA- kregen het verzoek na te denken over het wonen in Amsterdam anno 2040. NEXT architects, een van de deelnemers aan de groepstentoonstelling, schreef een manifest.
Gebouwen zijn aan het eind van de 20e eeuw verworden tot een product, een verkoopbaar en verhandelbaar consumptiegoed dat wordt geproduceerd door een klein aantal grote partijen. Het product dat geleverd wordt is een hapklaar blokje efficiëntie, gebouwd tegen een marktprijs, bestemd voor een vooraf bepaalde functie en ingebed in alle nodige zekerheden die een investeerder nodig heeft om rendement te halen.
Dat product faalt momenteel op grote schaal. Het wordt geteisterd door stagnerende groei, overproductie, marktwaardedaling, terwijl de partijen erachter zichzelf verrijken. Maar het grootste probleem is misschien wel dat het product lange tijd zo succesvol was dat het een stad heeft gecreëerd die vol staat met eenzijdige fabricaten die slechts goed zijn voor een vooraf bepaald doel en omgeven door regelgeving die datzelfde doel verdedigt. Daarmee is een stad gemaakt die wordt beheerst door de wens naar controle en al het andere uitsluit.
Wat moeten we met deze stad in een tijd waarin de burger mondiger wordt, zelfstandigen zich organiseren in nieuwe netwerken, technologie en kennis de kansen herverdelen, het ecosysteem schreeuwt om minder en niet meer? Deze stad heeft zijn langste tijd gehad en is aan verandering toe, maar dat is nu juist iets dat deze stad niet kan, veranderen. Tenminste niet zonder slag of stoot. Het is tijd voor een nieuw product, het is tijd voor nieuwe spelers op de markt, het is tijd voor een nieuwe stad.
Het moet anders en het kan ook anders, Aan de Universiteit van Seoul heeft NEXT zich laten inspireren door een onderzoek naar dynamische spelregels die stedelijk ontwikkeling sturen en zelfs stimuleren in plaats van beperken. Spelregels die stedenbouwkundige middelen zijn om omgevingen te laten ontstaan zonder een vooraf gedefinieerd eindbeeld, maar die wel een helder kader geven, investering uitlokken en belonen, en zich ook kunnen aanpassen aan de veranderende werkelijkheid.
Wij pleiten daarom voor een dynamisch systeem waar niet alleen het consumeren maar ook het produceren van de stad toegankelijk is voor gebruikers. Om die stad mogelijk te maken moeten we niet geheel opnieuw beginnen. Een van de kernwaarde van de dynamische stad is dat we kunnen doorbouwen op het bestaande. Dat is een gigantische omslag. In een systeem dat is gebaseerd op productie van het nieuwe en beschermen van het oude vraagt dat grote aanpassingen van alles en iedereen. We hebben het hier over een grootscheepse mentaliteitsverandering.
De eerste stap in de richting van die dynamische stad is opruimen van datgene wat de stad in de weg staat; alles dat het initiatief en het ontluiken van de nieuwe kansen in kiem smoort moet overboord. Weg met grootschaligheid, eindbeeldplanning, korte termijn winsten, vaste bestemmingen en woonconsumenten.
WIJ WILLEN EEN DYNAMISCHE STAD,
Een stad die zich kenmerkt door:
1 Doorbouwen op het bestaande. Dat betekent ook dat de stad nooit af is en altijd ruimte biedt voor toevoegingen en verbeteringen.
2 Samenhang door groei. Wat wil zeggen dat we de stad minder gaan beheersen en meer gaan sturen. Dat kan als we grote diversiteit in schaal, functies en vormen gaan herwaarderen.
3 Schaalverkleining. Door kleine kavels te maken creëren we ruimte voor nieuwe spelers, initiatieven van bedrijven en collectieven. Dat betekent ook dat we de bekende grote professionele partijen moeten durven uitsluiten.
4 Afstemmen in plaats van bestemmen. Programmatische verandering moet de regel worden en niet de uitzondering. Dat moet doorklinken in een nieuw planologisch instrumentarium.
5 Onderscheid per plek. Dat betekent dat we het principe van ongelijkheid introduceren in de stedenbouw, niet overal dezelfde rechten en kansen maar een verschil maken.
6 Reserveren van open ruimte. Het vrij laten en reserveren van ruimte voor onvoorziene ontwikkeling binnen een gebied is een voorwaarde voor toekomstbestendigheid.
7 Meerwaarde van gebouwen. Transformatie in de toekomst nu al mee ontwerpen kan, maar alleen als we naar een nieuw systeem gaan van investeringen en rendement dat niet is gebaseerd op specifieke functies maar op generiek gebruik.
8 Stimulerende wetgeving. Een systeem dat zich baseert op het belonen van een positieve bijdrage aan de stad in plaats van het uitsluiten van het onbekende.
Wij werken op dit moment aan die stad door verder te inventariseren hoe we de barrières kunnen slechten die momenteel in de weg staan: van mentaliteitsverandering tot beleid en regelgeving. Tegelijk ontwikkelen we de middelen om die stad wel te laten kunnen laten ontstaan en waar nodig te sturen. Een dynamisch instrumentarium waarmee we aan de slag kunnen, van stimulerende regelgeving tot een mengpaneel om ruimtelijke, juridische en financiële middelen op elkaar af te stemmen. In de basis gaat het om een drie stappen plan, we moeten waarderen, transformeren en stimuleren, dat zijn de bouwstenen voor de nieuwe stad.