Feature

Rabarbarakaramella

Ben je wel eens in IJsland geweest? Nee? Dan denk je bij IJsland waarschijnlijk aan Björk, Reagan en Gorbatsjov, ijs, geisers, Icesave en aswolken. Als je er wel bent geweest dan denk je misschien net als ik aan leegte. Kleur. Paarden. Hamburgers en hotdogs. BláaLonid. Varkenshoefjes met brandenwijn. Arctic cotton. ’s Nachts oogstende boeren en broodjes bakken in de aarde.

Sinds de lezing van Sigríður Sigurjónsdóttir op 20 september in de Academie van Bouwkunst in Amsterdam, denk ik nu bij IJsland ook aan ontwerpen voor boeren, Rabarbarakaramella en rockende politici. Wanneer je googled op haar naam stuit je weliswaar op veel hits, maar vind je eigenlijk weinig informatie over Sigurjónsdóttir, professor productdesign aan de Iceland Academy of Arts en oprichtster van galerie Spark Design Space. Des te verrassender waren de onderwerpen waarover zij deze avond met veel enthousiasme sprak.

Het eerste onderwerp was ‘designers and farmers’. Aan de kunstacademie van IJsland liep tussen 2007 en 2011 een project waarbij kunstacademiestudenten voedselproducten ontwierpen voor en in samenwerking met IJslandse boeren.
Het project startte met een ontwerpperiode van zes weken. De opgave was een voedselproduct te ontwerpen dat uniek is en refereert aan de IJslandse cultuur. Doel was om de waarde van het boerenproduct te vergroten. Aan het einde van de zes weken werd één project gekozen dat het beste in het vervolgtraject paste. Dit onderzoekstraject startte met een bezoek aan de boerderij, zodat de studenten de materialen en de faciliteiten leerden kennen en zij kennis konden maken met de boeren, hun ideeën en verwachtingen.

In vier jaar zijn er vier volledig afgeronde producten gerealiseerd. Sigurjónsdóttir toonde deze avond drie van de vier producten: Rabarbarakaramella, een soort rabarberzuurstokken, vervolgens een bepaald soort roggebroodje en tot slot skyr, een typisch IJslands zuivelproduct. De Rabarbarakaramella is snoepgoed dat refereert aan jeugdsentiment. IJslandse kinderen eten graag rabarberstengels (het liefst gesnaaid uit de tuin van de buren) gedipt in suiker. Rabarbarakaramella is een karamelstaaf in de vorm van een rabarberstengel met daarin stukjes gedroogde rabarber. Het product is ontwikkeld samen met een chefkok, iets wat van groot belang was. De studenten waren eerst namelijk eigenhandig aan het experimenteren geslagen, waarbij – naar achteraf bleek – levensgevaarlijke brouwsels geproduceerd werden.

De Rabarbarakaramella en de andere producten bleken een succes, niet in de laatste plaats doordat de ontwerpen tot in de finesses zijn doorgewerkt. Het was niet de bedoeling om bij een halfproduct te stoppen, het gehele product is volledig doordacht, compleet met financieel plan. Doordat het kwaliteitsproducten zijn die in luxe winkels worden verkocht is het voor de boeren mogelijk om verwante producten, of zelfs een hele productlijn te ontwikkelen waar winkeliers graag ‘schapruimte’ voor vrijmaken. Het houdt voor de betrokken boeren dus niet op bij dit ene product dat in samenwerking met de academie is ontwikkeld, ook al zal de academie niet langer betrokken zijn.

Sigurjónsdóttir is in de afgelopen vier jaar vooral fondsenwerver en boekhouder geweest. Ze vertelde dat het, na het omvallen van Icesave, voor projecten als dit juist gemakkelijker is om investeerders te vinden. Vóór de crash kreeg men 14% rente wanneer het geld op de bank werd gezet, dit verlamde ondernemerschap en de ontwikkeling van nieuwe ideeën. Want, wie zou zijn geld in iets onzekers investeren wanneer het ‘veilig’ op de bankrekening 14% opbracht?

Het project heeft naast de primaire eindproducten meerdere nevenresultaten geboekt. Het heeft bij boeren het besef gebracht dat het waardevol is om met ontwerpers samen te werken. Was het aanvankelijk de academie die contact zocht met de boeren, nu is het omgekeerde het geval. Verder heeft dit project er voor gezorgd dat er nu architecten en productontwerpers in de fondsencommissies zitten om subsidieaanvragen te beoordelen. Ook zijn er, verspreid over het land, vier professionele keukens gebouwd die boeren kunnen afhuren om hun product te ontwikkelen. Voorheen moesten boeren die voedselproducten ontwikkelden namelijk binnen het bedrijf een eigen gecertificeerde keuken hebben.

Het belang van het toevoegen van culturele waarde lichtte Sigurjónsdóttir toe: “IJsland is een land met een ongelooflijke rijkdom aan landbouwproducten en een diepgewortelde viscultuur. Het is daarom onbegrijpelijk dat er tot voor kort in IJsland geen producten rechtstreeks van de boer gekocht konden worden en men nauwelijks nog vis eet. Wie het land rondrijdt kan eigenlijk alleen maar hotdogs en hamburgers eten.” Sigurjónsdóttir wil hier verandering brengen. Dat zij de waarde en de kracht inziet van producten die de IJslandse identiteit uitdragen is ook te zien in de producten die zij verkoopt in haar galerie Spark, een platform voor IJslandse kunstenaars en productontwerpers. Van multifunctionele stokken die de knooptechnieken van een IJslandse haaienvisser tot kunst doen worden, tot kleden en plaids van IJslandse wol, waarvan de ontwerpen geïnspireerd zijn op ‘s lands gebruiken, mythologie en het klimaat.

Sigurjónsdóttir besloot haar lezing door iets te vertellen over de IJslandse politieke situatie van dit moment. Na de Icesave-crash was de bevolking ‘so fed up’ dat er veel succesvolle protest initiatieven zijn. Zo is de grootste partij van Reykjavik de Besti Flokkurinn, dat zoveel betekent als De Beste Partij. Uit protest richtte een groep kunstenaars en artiesten na de crash deze partij op omdat men genoeg had van het hele politieke klimaat. Tot ieders verbazing kreeg de partij de meeste stemmen tijdens de laatste verkiezingen en is komiek Jón Gnarr nu de burgemeester van Reykjavik, met aan zijn zijde onder andere Einar Örn Benediktsson ooit zanger en trompettist van The Sugarcubes. Het partijprogramma is bizar met punten als “Gratis handdoeken voor iedereen in het zwembad.” en “Stop de corruptie, dit zullen we bereiken door er openlijk in te participeren.” Maar ook serieuze punten als: “Diegenen berechten, die verantwoordelijk zijn voor de economische malaise”. En dat is volgens Sigurjónsdóttir exact waar de partij voor staat want de aangesloten politici zijn niet bezig met het winnen van de volgende verkiezingen, zij proberen uit volle macht nú de dingen te doen die er gedaan moeten worden om het land weer op te bouwen.

Naast dat Sigurjónsdóttir haar verhaal enthousiast bracht was het vooral de inhoud die enorm inspireerde. Juist in tijden van crisis is het van belang om niet bij de pakken neer te gaan zitten maar om de schouders er onder te zetten. Het gaat niet alleen om kansen grijpen, maar vooral om kansen creëren. Waarbij positieve volharding, het houden van een open vizier, het benutten van culturele tradities en interdisciplinaire samenwerking van grote waarde zijn gebleken voor succesvolle producten.