Recensie

De echte wereld komt via via pas echt hard binnen

Winter 2012-2013. Met griep thuis. TV aan, TV uit. Boek erbij, boek weer weg. De computer aan. De computer weer…nee, niet uit: die blijft aan. Want ik zit op Google Street View en bewandel ’s werelds wegen. Ik kan de deur niet uit, dus dan maar virtueel op stap. Vreemd? Helemaal niet, sinds ik het verbazingwekkende boek A New American Picture van Doug Rickard in huis heb.

Doug Rickard (1968) is sinds ongeveer 10 jaar fotograaf, maar studeerde Amerikaanse geschiedenis en sociologie aan de Universiteit van San Diego. Hij is oprichter van de websites American Suburbs X (ASX) en These Americans, waar geschiedenis en fotografie samenkomen. A New American Picture, zijn onlangs verschenen fotoboek, ontstond toen Rickard bezig was met het vullen van de ASX-website, gebruikmakend van natuurlijk het Internet als beeldbank. In 2009 ontdekte hij, zoals zo velen, Google Street View. Rickard was al van plan het Internet te gaan gebruiken om een fotografieproject over de Verenigde Staten mee te doen, maar Google Street View bleek de sleutel.  Uiteindelijk heeft dat het fenomenale A New American Picture opgeleverd.

Wie de foto’s van Rickard ziet, denkt meteen aan Walker Evans, Stephen Shore of Joel Sternfield. Het werk sluit wat dat betreft aan bij een traditie en blijft ‘braaf’ binnen de grenzen die het genre stelt.  We zien de ‘achterkant’ van Amerika: vergeten straten, vergeten buurten , bevolkt door mensen aan wie  de Amerikaanse ‘dream’ totaal voorbij is gegaan. We zien de gebruikelijke stoepen en gevelwanden. Ook de kadrering en de hoek waarin de foto’s zijn genomen, komen ons bekend voor: de camera bevindt zich steevast, net als bij bijvoorbeeld Sternfield die een installatie op zijn busje had gemonteerd,  enkele meters boven de grond. En dat klopt, want wat we zien is niets anders dan een bewerking van een foto van Google Street View; foto’s die gemaakt zijn door een automatische camera die op een auto is gemonteerd en die iedere zoveel meter een foto maakt, ongeacht de voorstelling.  Wat doet Rickard dan? Hij zoekt straten en buurten op in bepaalde wijken, en scrollt, klikt en kijkt net zo lang tot hij een beeld heeft dat een bepaalde schoonheid bezit en verhaal vertelt. Vervolgens maakt hij een foto van zijn computerscherm met een digitale 35mm camera. Daarna bewerkt hij die foto. ‘A New American Picture’ bestaat dus uit digitale foto’s van digitale foto’s, en dat klinkt inderdaad weinig opwindend. Maar wat een geweldig werk is het geworden! Fotograferen is immers veel meer dan alleen de handeling. Het begint altijd met het verhaal, met de vraag ‘wat wil ik laten zien?’ Dan volgt het zoeken naar passend beeld met een camera, of dat nu in de echte wereld is of in de virtuele. En dan volgt bewerken en redigeren, zodat de vraag zo optimaal mogelijk wordt beantwoord.

Het verhaal van Rickard: hier zien we zijn studie sociologie terug. Hij laat beelden zien van buurten die niet alleen een bepaalde stad symboliseren (je ziet aan een foto uit Baltimore direct dat het Baltimore betreft) maar die ook duidelijk maken hoe kansarm Amerika leeft. Zo is het boek vooral een sociaal commentaar dat laat zien dat er de afgelopen jaren, laten we zeggen sinds Walker Evans met zijn camera rondtrok, helemaal niets verbeterd is. Rickard toont ons, zoals hij het zelf zegt: ’vervreemding, machteloosheid, segregatie, uitsluiting en disrespect’.  Op bijna iedere foto  staan mensen, wiens gezichten door Google automatisch onherkenbaar zijn gemaakt – ook dat draagt bij aan het gevoel van vervreemding.  En ze kijken ook nog eens vaak in de camera, niet om te poseren, maar omdat zo’n raar Google-autootje natuurlijk meteen opvalt in hun wijk. Echt schrijnend wordt Rickards relaas als hij in een interview achterin het boek uit de doeken doet hoe hij al die achterbuurten heeft gevonden: via websites natuurlijk, maar later – door ervaring wijs geworden – gewoon door in iedere stad, groot of klein, eerst de straat te zoeken met Martin Luther King Jr. in de naam! King, net zolang dood als Rickard leeft, is blijkbaar in een halve eeuw van symbool van de hoop verworden tot ‘marker’ van het meest kapotte stuk stad. Hoe zou het bij ons zijn gesteld met de buurten met bijvoorbeeld de verzetshelden? Allemaal in de aandachtswijk?

Google Street View, gemaakt met een geautomatiseerde en dus objectieve machine, blijkt zo een van de meest effectieve media om sociaal beeldcommentaar te leveren, en blijkt zelfs in staat diepe ontroering teweeg te brengen. De afstand, van machinale klik tot kunstwerk en alle andere tussenliggende digitale handelingen, maken het gevoel van vervreemding en dus de zeggingskracht van de foto’s alleen maar groter. Maar daar is wel Rickard als tussenpersoon bij nodig:  iemand die het ‘ziet’ en in staat is daar een verhaal mee te vertellen. Daar is hij fantastisch in geslaagd.
Door al die afstand is de werkelijkheid nog nooit zo dichtbij geweest.