Feature

Neutelings spreekt!

Over het Haagse Spuiforum is al veel gezegd, geschreeuwd en getwitterd de laatste vijf jaar, maar nimmer sprak de architect Willem Jan Neutelings over zijn ontwerp. Angstvallig werd hij door bestuurders weggestopt om eventuele politieke schade te beperken. Donderdag 26 september was het dan zover. Haagse architecten nodigden collega Neutelings uit op de BNA borrel in Stroom om zijn visie te horen.

Spuiforum – Neutelings Riedijk Architecten

Na de tumultueuze raadsvergadering van 23 september waarbij Willem Jan Neutelings (Neutelings Riedijk architecten) en de onafhankelijke projectleider van actiegroep Dooievaar + hun varianten toelichtten, nam het college de volgende ochtend de definitieve beslissing. De raad debatteert nog een aantal maal over de twee varianten (nieuwbouw of sloop) en het bestemmingsplan, maar op 31 oktober zal dan toch echt de definitieve beslissing vallen.
De zaal bij Stroom zat vol met architecten. Lokale politici, beleidsmedewerkers en actievoerders waren in geen velden of wegen te bekennen. Neutelings gaf een toelichting op de nieuwbouw, en de renovatievariant die het bureau samen met Dooievaar + had gemaakt. Nog  voordat er conclusies werden getrokken door de raad of collega architecten trok Dooievaar + zich terug en nam afstand van het eigen plan.
Welke invloed hebben de varianten op termijn op de stad? In hoeverre realiseren de voorstellen de gewenste stedelijkheid in het Nieuwe Haagse Centrum, de synergie tussen de instellingen van het Spuiforum en de duurzaamheid in stedelijke ontwikkeling en bebouwing?

Danszaal

Een ding staat vast, de gewenste stedelijkheid voor het Nieuwe Haagse Centrum verbetert aanzienlijk met de draaiing van het Spuiforum zoals de nieuwbouw variant voorstelt. Het zorgt ervoor dat het solitaire gebouw zich voegt in de morfologie van het Wijnhavenkwartier. Zo verbetert de doorwaadbaarheid van het gebied omdat er meer straatjes bijkomen en de aansluiting met de nabij gelegen buurt vanzelfsprekend wordt. De smallere straatprofielen scheppen een intieme en stedelijke sfeer, terwijl de verbrede Turfmark het profiel van de Grote Marktstraat krijgt en eindelijk de Nieuwe Kerk zichtbaar wordt. Het Spuiplein verdwijnt grotendeels maar krijgt daarvoor een binnenplein terug. Het accent komt meer op de Turfmark te liggen en de overhoekse entree van het Spuiforum, dat direct het grote atrium aansluit, de openbare binnenruimte van het Spuiforum. Door de verdraaiing krijgt ook het ronde dak een vanzelfsprekendheid en zicht op de Nieuwe Kerk vanuit de koepelfoyer.

De bouwmassa heeft schouders op ca. 36 meter met daarboven een terug liggende koepel tot 70 meter, deze wijkende dakvorm is een idee van Palladio en zorg ervoor dat de enorme gebouwmassa visueel wordt teruggebracht. Het hoofd stedenbouw van de gemeente Den Haag, Erik Pasveer, brengt zo de principes die Robert Krier voor De Resident formuleerde voor het Nieuwe Haagse Centrum een stap verder; de fijnmazige stedelijke ruimten die verbinden, het besloten karakter van de oude versterken, en de ‘needle strategy’ met de Haagse hoogte (schouders) en de terug liggende hoogbouw (koepel).

Zoals het Spuiforum nu aan het Spui komt te liggen krijgt het meer de sfeer van de Wiener Staatsoper aan de Ring of de theaters aan Broadway. Het Spui kan zich in de toekomst tot een waarlijk stadsboulevard ontwikkelen, een ideaal dat honderd jaar eerder ook al eens is geopperd door wethouder Lely. Verder komen er kavels vrij waar 400 à 500 woningen kunnen komen. De Leidse Universiteit vestigt zich in het oude ministerie van Binnenlandse Zaken en op de bovenste verdiepingen komen studentenwoningen. Doordat er verschillende cultuurfuncties rond het Spui in elkaars  nabijheid komen te liggen ontstaat zo een cultuurcampus.  Zo komt de voltooiing van de Compacte Stad met zijn idealen van mening van stedelijke functies nabij.

Ensemblezaal

Bij renovatievariant ontbreekt de helderheid van de stedelijke ruimten, zo bleek uit de presentatie van Neutelings. De circulatieoppervlakte binnen de nieuwbouw is 8.400m2, bij de renovatievariant is dat 15.900m2. Ook de doorwaadbaarheid van de stedelijke ruimte en de aansluiting met de omgeving ontbreekt bij de renovatievariant omdat belangrijke doorgangen worden dichtgezet. Daarnaast kunnen er aanmerkelijk minder woningen worden bijgebouwd op de extra kavels. Dat Neutelings geen uitbundig pleidooi hield voor de renovatievariant was natuurlijk te verwachten. Als enige voordelen van de renovatievariant somde hij op dat het Spuiplein en de zaal van het danstheater gehandhaafd blijven – een pleintje voor een cultuurgebouw is een oud thema in Den Haag.

Het gebouw Spuiforum heeft twee sterke punten, betoogde Neutelings. Het bevordert de synergie tussen de cultuurinstellingen en heeft een buitengewoon compacte bouwmassa; de zalen zijn boven elkaar gestapeld. Beneden het danstheater, daarboven de ensemblezaal, en op het dak de koepelzaal. Het grondplan van de nieuwbouw is dat van een klassieke basilica, een middenbeuk met de gestapelde zalen en twee zijbeuken met de secundaire ruimten zoals onderwijs en kantoorruimten. Op maaiveld bevindt zich de danszaal, daarboven het conservatorium en helemaal bovenin de zaal voor het residentieorkest. Aan de zijde van het Spui ligt het Atrium met een ’trappenberg’ die de drie instellingen met elkaar verbindt.

Het NDT krijgt een replica van hun huidige danszaal met 300 extra plaatsen; de gouden schilden en het gordijn van Petra Blaisse die er nu hangen, gaan mee naar de nieuwbouw. Redenen volgens Neutelings zijn emotie en de bekendheid van de zaal, het is een van de weinige zalen die specifiek voor dans is ontworpen – Neutelings werkte als student aan dit project bij OMA.
Het conservatorium heeft vier verdiepingen met in het hart de ensemblezaal, dit is geen publieke zaal maar specifiek voor onderwijs. De zaal is als een Italiaans plein waar men vanuit de ramen naar beneden kan kijken. Koepelzaal is een rechthoekige vlakke-vloer-zaal met podiumliften zodat het podium in verschillende hoogte is te verstellen. Het meest bijzondere aan de koepel is het daglicht en de sterrenhemel die men ’s nachts kan zien.

Koepelzaal

Bij de vergelijking van de renovatievariant met de nieuwbouw werd glashelder waar iedereen al bang voor was. Door zijn compacte bouwmassa is de nieuwbouw veel duurzamer. Energieverbruik bij de nieuwbouw wordt geschat op 18.589 GJ en renovatievariant 22.662 GJ per jaar. De nieuwbouw heeft een schil van gevel en dak van 29.000 m2 en de renovatievariant van 46.500m2. De renovatievariant bleek ook 7,5 miljoen duurder en op jaarbasis 1,5 miljoen extra aan exploitatie te kosten. Het bleek ook dat er voor de renovatievariant veel meer gesloopt moet worden dan werd gedacht, weliswaar worden de twee zalen bewaard, het ministerie van Justitie wordt grotendeels gesloopt. In de nieuwbouwvariant wordt er 15.500m2 gesloopt en in de renovatievariant maar liefst 33.000m2.
Na de uitleg van Neutelings en het debat met kritische vragen uit het publiek werd er gestemd. Een deel van de architecten onthield zich van de stemming maar van de stemmers was een grote meerderheid voor de nieuwbouw. Waren alle inspanningen van Dooievaar + dan tevergeefs? Dat is zeker niet het geval. Weliswaar hebben zij de veldslag verloren maar uiteindelijk is de oorlog door hen gewonnen: duurzaamheid en herbestemming staat blijvend op de Haagse agenda.