Herinnert u zich 9 april 2013 nog, de dag waarop UNStudio voor even het middelpunt was van internationaal nieuws toen het zijn nieuwe bureaucultuur aankondigde: open-source? Het is inmiddels zes maanden later. Hoe staat het nu met UNStudio’s open kennis platform?
De mededeling dat UNStudio zich herorganiseerde tot ‘open-source’ architectuurstudio slikte architectuurblogs als zoete koek: Dezeen, Archdaily, Archinect, De Architect, Architectenweb, maar ook Waag, auteur en producent van het boek Open Design Now publiceerden het bericht. Een vrije vertaling van enkele one-liners van Ben van Berkel geven het belang van de omslag weer:
“(…) we zijn gefascineerd geraakt door de nieuwe initiatieven in gang gezet door online start-up bedrijven – zoals sociale netwerk websites. Deze initiatieven maken de overstap van de oude economie naar een veel innovatievere economie die gebaseerd is op communicatie, open uitwisseling en co-creatie.”
“De wereld lijkt in een iPhone 5 fase te zitten, terwijl architectuur zich nog in de walkman fase bevindt.”
“Kennis deling – van knooppunten tot kennis, van netwerk tot vlechtwerk.”
“Ja. Volgens mij zijn wij de eerste.”
Bij het lezen van de nieuwsberichten en het interview in Dezeen met Van Berkel borrelden al snel vragen op. Wat gaan ze nou precies delen? Zal het meer inhoud hebben dan enkel conceptschetsen? Of wordt het misschien een database van materialen en gereedschappen? Of misschien een hele verzameling mislukte prijsvraaginzendingen?
Een half jaar later en geconstateerd moet worden dat het nieuw opgezette platform (nog) niets biedt van dit alles. Op het moment van schrijven zijn er 29 artikelen waarvan 28 zijn geschreven door UNStudio zelf. De meeste daarvan zijn zo vaag en onnauwkeurig dat er geen beginnen aan is. Zo nu en dan spreken de artikelen elkaar zelfs tegen. Het artikel ENI-Attainability labelt de gebruikers van een kantoorgebouw als grootste mogelijkheid om de duurzaamheid van een gebouw te verhogen, de gebruikers zorgen namelijk voor 65% van de emissies. Als statement klinkt dit plausibel, ware het niet dat het artikel Active and Passive Circle dit tegenspreekt. Hier zijn het de passieve ontwerpoplossingen die dé start zijn van duurzaamheid. Passieve oplossingen behalen de grootste milieuwinst en zijn bovendien financieel voordelig, aldus dit artikel.
Eén artikel op het platform is zeker het lezen waard. Story of the double-skin facade is een inhoudelijk sterk stuk dat wordt ondersteund door getallen, doorsneden, details en uitleg waarom dit ontwerp werkt zoals het werkt. Dit is een voorbeeld van een artikel die het platform de diepte geeft die het nodig heeft en waarop lezers verder kunnen borduren.
Kantoor UNStudio
Geen van de andere artikelen bevat écht nuttige of nieuwe informatie. Dus ja, het is open source, maar nee, het is absoluut geen revolutie. De boventoon wordt gevoerd door indrukwekkende getallen die duurzaamheidswinsten laten zien die bereikt worden door het toepassen van verschillende concepten en ontwerpen. Hoe en waarom deze concepten en ontwerpen uiteindelijk werken wordt door UNStudio onbesproken gelaten. Hierdoor overstijgen de artikelen op geen enkele manier de projectomschrijvingen die we kunnen vinden op de eerder genoemde architectuurblogs. Het daadwerkelijke onderzoek lijkt veilig verborgen te zitten in een onbereikbare closed source wereld.
Deze uitwerking van het platform werd al voorspeld door lezers van Archdaily en Archinect. Zij betitelden UNStudio als UNonsens, wisten het bijna zeker dat het om een publiciteitsstunt ging en wensten dat architecten de term open source niet zo onwetend gebruiken. Bovendien staat in de terms of use van het platform dat UNStudio het recht behoudt alle artikelen te bewerken, wijzigen, verwijderen of beëindigen, tijdelijk of permanent, met of zonder voorafgaande kennisgeving.
Het is zeer geloofwaardig dat UNStudio gefascineerd is geraakt door de nieuwe wereld van open source, vrij delen en samenwerken. Zij zagen de pracht van open source, maar blijken de grondbeginselen uiteindelijk toch niet te hebben begrepen. En ja, we leven in een iPhone 5 wereld, maar zoals Dave stelt op Archdaily is dat een ontzettend ongelukkige formulering, waaruit blijkt dat UNStudio inderdaad niet de waarden van open source netwerken nog niet snapt. Apple producten zijn nu eenmaal het toonbeeld van closed source.
Wat wél pleit voor de poging van UNStudio om een open source platform op te zetten, is dat er tot op de dag van vandaag weinig echte succesvolle open source architectuurprojecten bestaan, laat staan volledige bedrijven. Het is dus pionieren. Het beste voorbeeld van open source architectuur is de houten wolkenkrabber van Michael Green Architecture (MGA). MGA heeft in 2012 het uitgebreide onderzoek (240 pagina’s) naar de mogelijkheden van houten wolkenkrabbers open source beschikbaar gesteld. Het onderzoek is compleet met details, doorsneden, kosten en referentie projecten. Beweegreden van MGA om het onderzoek open source te maken is het geloof dat de beschreven ideeën een opstapconcept zijn om de klimaatverandering via de bouwsector aan te vliegen door grootschaliger te bouwen met duurzaam geoogst hout. Een ander voorbeeld van volledig open source is Wikihouse van bureau 00:/. Wikihouse is een houten puzzelstukken huis dat gedownload, aangepast en gebouwd kan worden door iedereen met behulp van gratis software. De vraag is alleen, is het architectuur? Een voorbeeld van een open source platform is het Open Architecture Network. Dit platform bevat enorme hoeveelheid informatie, tekeningen en concepten, maar is inmiddels meer dan twee jaar inactief.
Laat het een schrale troost zijn voor UNStudio, pionieren is moeilijk en niet alle start-ups zijn succesvol.