Recensie

Biodesign

De tentoonstelling Biodesign in Het Nieuwe Instituut toont de mogelijkheden van de kruisbestuiving tussen natuur, wetenschap en creativiteit. Van bacteriën die een stad bouwen tot door slakken geproduceerd plastic. Voor wie geduld heeft blijkt er van alles mogelijk.

Slakken. Lieske Schreuder

Als je er niet van kunt winnen, werk er dan mee samen. Zo kun je de verandering in de houding van de ontwerpwereld ten opzichte van ‘de natuur’ samenvatten. De natuur wordt nu medewerker. Hoewel zwarte gaten, meteorieten, de Etna en niet te vergeten wijzelf er ook onder vallen, lijkt het collectief benul te hebben besloten dat natuur vooral plantaardig leven is, tegen heug en meug aangevuld met eetbaar ongedierte. Warmbloedig gedierte scharrelt daar onschuldig tussendoor. Ontwerpers blijven zelf buiten het hekwerk van het park Natuur staan.

De tentoonstelling Biodesign is een afspiegeling van dat idee. We leren hoe we plantaardig leven en een enkele insectensoort in kunnen zetten als fabriek en dienstverlener. Van de 57 items zijn er 11 niet vegetarisch. Warmbloedige dieren en mensen mogen grappig zijn, of choqueren als dat tenminste nog lukt. De ontwerpen zijn nu eens concreet uitgevoerd, dan weer ligt het accent op verbeelding. Een aantal probeert debat uit te lokken.
Curator William Myers publiceerde het boek Biodesign: Nature + Science + Creativity bij het Museum of Modern Art in New York en Thames & Hudson. Dat leidde tot de vraag aan hem deze tentoonstelling te ontwikkelen. Hij kent het onderwerp van haver tot gort en begrijpt dat er voor ontwerpen heel veel aanknopingspunten zijn te vinden in alles wat leeft. Daar zijn we nog tientallen jaren, zoniet eeuwen zoet mee. Biodesign is zonder meer een goede expositie van een fantastisch scala aan biotechnologische ingrepen, in de ruimste zin van het woord. Bomen groeien uit tot gebouwen en bruggen, planten produceren energie, bacteriën geven licht, maden eet je op. En al zijn niet alle 57 afzonderlijke voorbeelden even sterk, samen overtuigen ze de bezoeker van de potentie van de bioblik.

Baubotanik Footbridge. Ferdinand Ludwig, Neue Kunst am Ried, Cornelius Hackenbracht, Oliver Storz, Daniel Schoenle

Kijken met de ogen van de biodesigner kan op alle schaalniveaus. Een heel groot plan is een stedelijke barrière van 6000 kilometer tegen de oprukkende Sahara. Voor de aanleg willen de bedenkers van Ordinary Ltd. bacteriën, kristallen en spinrag inzetten. Klein spul zou je zeggen. Het idee is dat de bacteriën kalkzandsteen maken dat vocht vast kan houden. De wind, die nu de woestijn groter maakt, zou in het plan de energie leveren om de wal te laten ontstaan. Bacteriën worden nogal eens ingezet in de bouw: bakstenen maken, beton repareren. Ze gaan het druk krijgen.
Gelukkig dan maar, dat de eerste stappen zijn genomen om synthetische eencelligen te maken, het kleinste schaalniveau. Craig Venter bracht in 2010 met zijn team het genoom van een bacterie terug tot de essentie van alle functies die noodzakelijk zijn voor overleving, per computer. Op dit model gebaseerd ‘design-DNA’ werd in een gastheer geplant en zo ontstond een nieuw organisme, het eerste dat afstamt van een computer, aldus de maker.
En het idee van ‘BioGlow’ van Eveleen Hamers is te zien, een genetisch gemodificeerd plantje dat licht kan geven en dat als project via crowd-funding een vermogen opbracht via de verkoop van zaden. Met door mensen geschapen organismen glipt de controverse naar binnen in de menselijke biotoop. KickStarter, het crowd-funding bedrijf, wil dit type projecten niet meer. Het leuke van de tentoonstelling is dat je automatisch verschillende benaderingen gaat vergelijken.
Zo stelt de Britse Alexandra Daisy Ginsberg in haar mooie video ‘The Synthetic Kingdom’ kalmpjes aan de orde wat wij aan het doen zijn: we maken organismen die taken kunnen vervullen en niet wezenlijk afwijken van spontaan ontwikkeld leven. Dat betekent dat kunstmatig leven zijn eigen weg kan gaan en dat niet is te voorspellen wat daarvan de gevolgen zullen zijn. Een dijk van een paradox ziet het daglicht. Mensen maken zogenoemde ‘nieuwe natuur’ en die kan aan hun controle ontsnappen, omdat zij toch ook weer onderhevig is aan de verschijnselen van de vertrouwde oude natuur.

Bioreactor Facade – Das Algenhaus. SSC Strategic Science Consult (foto Johannes Arlt)

Tussen de schaal van Saharastad en die van nieuwe eencelligen is alles mogelijk. Toch komt een aantal productdesigners weer uit op stoel en lampje als de gestandaardiseerde maatstaf voor functie. De Israëliër Erez Nevi Pana maakte van aarde met schimmels en voedingsstoffen, dat is gerezen en gebakken als brood, een krukje. Want dat bewijst stevigheid. Gras kan stroom opwekken en bacteriën geven licht: armaturen. Zo zijn er meer geijkte gedachtegangen. In enkele objecten, zoals het onvoorspelbare tegelpatroon van Allison Kudla, licht de nadruk op decoratieve effecten. In dit geval leven er tabaksbladeren in doorzichtige tegels en dan verandert de vloer. Dat lijkt me te mager. Als verandering van de expressie samenhangt met een functie of maakproces, dan staat ze sterker. Op Biodesign zijn twee ontwerpen te zien met algen. Het ene ‘Algaerium’  is een experimenteel idee over frivole lichtopwekking en decoratie in de gebouwde omgeving. Het andere, een gerealiseerd  woongebouw ‘Das Algenhaus’ in Hamburg, waarin algen de energie opwekken en het gebouw een karakteristiek expressie bezorgen, overtuigt meer.

Er is zijn, tot slot, twee projecten die met tijd te maken hebben. Het kan toeval zijn, maar ze gaan allebei over dierlijk leven. Het ene is een klok van James Auger en Jimmy Loizeau, met een lopende band van vliegenpapier die vliegen levert aan een brandstofcel om de klok aan te drijven. Het andere, Farm 432 van Katharina Unger, is een gesloten systeem voor in de keuken om vliegenlarven te produceren: 1 gram eitjes wordt 2,4 kilo maden in 432 uur. Het is een gelikt apparaat. Niet gek.
De factor tijd blijft verder ten onrechte buiten beschouwing. Je kunt misschien een gebouw laten groeien van wilgenhout, of een tas of bijzettafeltje zien ontluiken in je tuin, maar de mens, die God wil zijn, heeft geen geduld. Snelheid weegt zwaar in de onderlinge afweging van alternatieven. Dat slakken die van posters hebben gesnoept een kleurig soort plastic poepen is een hele leuke mediagenieke ontdekking. Maar het blijven slakken.