Lessen stadsontwikkeling in Gent

Het was een regenachtige zondagmiddag toen ik door de Warandestraat in Gent liep, op zoek naar huisnummer 65. De Warandestraat ligt binnen de eerste ring, ten noordoosten van het centrum, in een wijk die grenst aan de oude dokken. Tussen de eenvoudige laat negentiende-eeuwse bebouwing viel het moderne, in leisteen gehulde huis onmiddellijk op door de afwijkende raamverdeling en strakke gevel. Het huis is vrijstaand met aan de linker zijde een oprit naar het binnenterrein van het woonblok en aan de rechter zijde een nog niet afgebakende toegang tot de tuin die tevens functioneert als oprit naar een gerestaureerde loods. Naast de oprit ligt huisnummer 67, dat aan de rechterzijde weer grenst aan de bestaande rijbebouwing. Zowel de huisnummers 65 en 67 als de loods behoren tot het terrein dat in zijn geheel ontwikkeld werd door SOGent.

Het autonoom gemeentebedrijf SOGent (tot voor kort AG SOB geheten) koopt met financiële steun van de stad Gent sinds 2007 verkrotte woningen en onbenutte terreinen in de stad op, om deze vervolgens te saneren, te herverkavelen en aan particulieren te verkopen voor de bouw van nieuwe rijwoningen. Jaarlijks wordt op deze manier een tiental percelen bouwgrond onder de marktwaarde verkocht voor een vaste prijs per m². Om de kavels te voorzien van hedendaagse en innovatieve eengezinswoningen heeft SOGent enkele voorwaarden aan het kavelproject verbonden. Degene die één van de bouwgronden koopt, is verplicht om samen te werken met één van de door SOGent geselecteerde architectenbureaus: RAUM architecten bvba, De Smet Vermeulen architecten bvba, TV Hatrik architecten, STUDIOLO architectuur, CH-architecten en Denc!-Studio. Daarnaast worden de opdrachtgevers gevraagd om lage energiewoningen te realiseren. SOGent wil door deze manier van ontwikkelen jonge gezinnen met een gemiddeld inkomen aan de stad binden; zij krijgen zo de kans om aan een betaalbare en kwalitatieve woning te geraken en tegelijk worden onbenutte terreinen en verkrotte woningen in (nu nog) minder gewilde delen van de stad geherwaardeerd.

Ik bel aan en word vriendelijk binnen gelaten door een medewerker van de Dag van de Architectuur en verzocht om plastic overtrekschoentjes aan te trekken. “Het huis is nog maar enkele weken geleden opgeleverd”, zo vertelt de man, “de bewoners willen het nog een beetje netjes houden”. Hij brengt me via een kale witte gang, verlicht door een peertje, naar de achterkant van het huis waar zich de keuken bevindt. Daar word ik opgevangen door een enthousiaste jonge medewerker van Denc!-studio. Het bureau, zo vertelt hij, is al vanaf het begin betrokken is bij het kavelproject van SOGent en won zowel in 2008 als in 2010 de prijsvraag voor een voorontwerp van een kavelproject.

Hoewel de visie van Denc!-studio zeer specifiek is, sluit het aan op de duurzaamheidstendens van dit moment. Het bureau richt zich geheel op duurzaam en energiezuinig bouwen. Niet enkel vanuit milieutechnische overwegingen, maar ook de sociaal-culturele en economisch componenten worden minstens  even belangrijk geacht. Het bureau wil overmatig gebruik van grondstoffen tegengaan door een integrale benadering van het bouwproces waarbij kritisch gekeken wordt naar de activiteiten van alle actoren wanneer het gaat om hun gebruik van energie, grondstoffen, water, ruimte, en productie van afval. Onnodig gebruik moet worden afgeremd; duurzame stromen moeten worden aangemoedigd en de opbrengst van eindige bronnen moet worden geoptimaliseerd, zo valt te lezen op hun website.

Met deze woorden in mijn achterhoofd hoopte ik in de Warandestraat een goed beeld te krijgen van hoe zoiets er in praktijk zou kunnen uitzien. De inventiviteit van het ontwerp viel echter tegen. De woning zelf is opgebouwd uit een open planstructuur met daarin een centrale kern waarin de circulatie (trappen) en bergruimte gesitueerd zijn. Het is mogelijk om zowel op de begaande grond als op eerste en tweedeverdieping volledig rondom deze kern te lopen. Direct naast de voordeur bevindt zich links een ruimte die bestemd is voor de fietsen. Voorbij de centrale kern bevindt zich een ruime keuken met kookeiland. Een groot venster met tuindeuren grenst aan de achtertuin. Dat de woning nog niet volledig werd afgewerkt is eigen aan de werkwijze van Denc!-studio, zo vertelt de medewerker van het bureau. Er wordt allereerst geïnvesteerd in een buitenschil die goed geïsoleerd moet zijn, daarna volgt pas de afwerking (kastenwanden, interieur).

Op de eerste verdieping bevindt zich voorin een bureauruimte, die nu dienst doet als speelruimte voor de kinderen en aan de achterzijde de woonkamer die met een vide ruimtelijk verbonden is met de keuken. De oriëntatie van het huis is oost aan de voorzijde, west aan de achterzijde. Omdat de beiden zijgevels wachtgevels zijn, werden daar geen ramen geplaatst, waardoor de vide en de grote ramen voor een doorzonwerking zorgen. Op de tweede verdieping bevindt zich de badkamer en de ouderlijke slaapkamer; op de derde verdieping de twee kinderkamers.

Denc!-studio realiseerde in de Warandestraat een lage energiewoning met een traditionele centrale verwarmingsketel en gewone radiatoren. Om luchtlekken te voorkomen werd er bijzondere aandacht besteed aan de detaillering. Ventilatie geschiedt doormiddel van een systeem met warmterecuperatie. De oprit naar de loods scheidt nu nog de huisnummers 65 en 67 van elkaar, maar later kan SOGent op deze plek nog een nieuwe woning laten bouwen. Zodoende koos Denc!-studio ervoor om de isolatie van de rechter gevel (12 cm dik) over de perceelgrens te laten steken. De logica van de volledig met leisteen bedekte woning komt voort uit het concept van deze uitstekende wachtgevel. Mocht er in de toekomst nog een huis gebouwd worden, dan kunnen de leien en de isolatie gemakkelijk worden verwijderd.

Wat kunnen Nederlandse gemeenten van de stedelijke woonkavels van SOGent leren? Het kavelproject Warandestraat 65 is misschien geen schoolvoorbeeld van een innovatieve energiezuinige woning met hoge architectonische kwaliteiten, maar het is in ieder geval interessanter dan een standaard projectontwikkelaarswoning. Wat Nederlandse gemeenten in overweging zou moeten nemen is de succesvolle constructie die de stad Gent heeft opgezet met SOGent. De formule om krotwoningen te slopen, lege percelen in de stad voor een lage prijs en onder strikte voorwaarden aan particulieren te verkopen, en zo jonge gezinnen aan de stad te binden toont aan dat langere termijnvisie het wint van korter termijn gewin.