De diaspora van Ruimtevolk

In de inleiding van het Ruimtevolk Jaarboek 2013 schrijven hoofdredacteur Judith Lekkerkerker en oprichter Sjors de Vries: “Nieuw Kapitaal staat volgens ons met name voor een breder waardebegrip, voor het goed om je heen kijken, waarde herkennen en creatief zijn om die waarde vervolgens te benutten. Meer dan ooit wordt duidelijk dat ruimtelijke ordening niet gaat over het stapelen van stenen maar over het organiseren van programma en het verbinden van mensen, organisaties en (tijdelijke) coalities aan de locatie.”

De toon van de dag werd gezet door keynotes van Marleen Stikker (Waag), Sebastian Olma (Serendipity Lab) en Frans Soeterbroek (socioloog). Stikker paste het begrip vervreemding van Karl Marx toe op de herkomst en aanpasbaarheid van smartphones (if you can’t open it, you don’t own it) en ontwikkelde met die gedachte,in een open design proces, de FairPhone. Olma liet aan de hand van ontwikkelingen rondom de Moritzplatz in Berlijn en het stoffige Italiaans dorpje Segni zien dat je onverwachts waardevolle en bruikbare dingen kunt tegenkomen terwijl je op zoek bent naar iets anders (serendipiteit) en dat het belangrijk is open te staan voor die verrassingen. En Soeterbroek ging in op de kracht van sociaal kapitaal dat – vrij naar Robert Putnam – wordt bepaald door bonding (de gezamenlijke banden en belangen) en bridging (de verbinders tussen de netwerken).

Civil Society
In Civil Society (één van de zes sessies die ’s ochtends op het programma stonden) ging het over de veranderende verhouding tussen de terugtrekkende overheid, opkomende maatschappelijke initiatieven en nieuwe coalities. In een gesprek met Ronald van der Steen (Stadslab Leiden), Indira van ’t Klooster (Architectuur Lokaal en schrijfster van Re-activate!), Egbert Fransen (Pakhuis de Zwijger) en Frans Soeterbroek (de Ruimtemaker) passeerden een keur aan verschillende initiatieven, nieuwe actoren en praktijken de revue. Volgens Fransen begint iedere afweging bij het eigenbelang van de verschillende actoren; als daar een netto positief resultaat uitkomt zal het wel de moeite waard zijn om te doen. In Rotterdam bij Nieuwe Aterliers Charlois wordt bijvoorbeeld het adagium ‘Wie het zegt mag het doen en wie het doet mag het zeggen’ gehanteerd. Vanuit de zaal werd vooral geworsteld – met name door ambtenaren – met de representativiteit van burgerinitiatieven. Mag en durf je ongelijkheid toe te staan? In Amsterdam is er inmiddels voor ambtenaren een speciale leergang voor de zogenaamde guerilla-ambtenaar, de Nieuwe Wibaut.

Halalfinanciering
Bij nieuwe coalities horen nieuwe financieringsmodellen. Damo Holt van Het Watertorenberaad vertelt tijdens de deelsessie over dit onderwerp hoe hij ‘driehoeksconstructies’ bouwt. Wanneer ondernemers terloops (sociale) waarde creëren die ze zelf niet kunnen kapitaliseren wordt het interessant om er partijen bij te betrekken voor wie die waarde wel van belang is. Voor multicultueel centrum Medina in de Haagse wijk Transvaal is de financiering binnen de wijk gevonden door de businesscase te bouwen met meerdere ‘blokjes’. In een van die blokjes participeren locale ondernemers met een halalfinanciering. Dit houdt in dat volgens islamitische regels o.a. rente en bepaalde bestemmingen voor het geld  (alcohol, porno, wapens, varkensvlees) verboden zijn. Dit ‘blokje’ is zorgvuldig afgestemd met andere ‘blokjes’ zoals financiering door de bank en door een  kredietunie. “Dat is het boetseren van vandaag. Ik zeg niet dat het makkelijk is. Wel veel leuker”, aldus Holt. (Her)ontwikkelaar Marcus Fernhout (Codum) zet dit positieve bericht kracht bij: “Als een bank op de oude manier niet wil financieren hoef je dus niet bij de pakken neer te zitten, want er zijn zoveel meer vormen van financieren mogelijk. ”

Geen ge-ja-maar
Tijdens de keynote van Daan Rosegaarde (Studio Roosegaarde) komt nog een andere vorm van kapitaal voorbij. Rosegaardes zachte kapitaal is zijn creativiteit en lef om te durven onderzoeken en na 5000 ja-maars toch dóór te gaan. Zo ontstond de Ja-maar stoel met stemdetectie, speciaal voor lastige opdrachtgevers. Bij iedere ja-maar volgt een stroomstoot. Kort maar hevig op de edele delen. (Gerdi Verbeet schijnt er 150 van besteld te hebben). Niks ge-ja-maar. Doen. Dat is ook wat waard.

Iedereen is kapitaalkrachtig
In één van de middagsessies die volgt, over kapitaal voor wijkvernieuwing, vertelt Sander Nieuwenhuis (BRUIS Advies) over het project Wijkrachtbijdrage, gestart in een deel van Capelle aan de IJssel. Mensen die willen meedoen krijgen viermaal per jaar een cheque van €10,- die zij kunnen inzetten voor buurtinitiatieven, een vorm van crowdfunding met publiek geld dat betrokkenheid en draagvlak creëert.

Blijven ‘kutten, klooien en uitproberen’ zegt Martien Kromwijk. Niet ver van Capelle aan de IJssel, in Rotterdam-Zuid bouwt hij aan een alternatief geld circuit, de Zuiderling. Met ‘timebanking’ creëert hij een betaalcircuit waarin iedereen kapitaalkrachtig is. Iedereen in Rotterdam-Zuid kan zich per sms aanmelden, waarna je een gratis startkapitaal van 6 Zuiderlingen krijgt, ofwel 6 maal een half uur. Met diensten als hulp met strijken, boodschappen, vertalingen, administratie en muziekles, die geruild worden via de ruileenheid krijgt ook de lokale euro-economie een impuls.

Marcel Tankink van KAW besluit de sessie met de aanpak van de wijk Bilgaard in Leeuwarden. Twintig jaar lang gaan professionals en bewoners samen in een daarvoor opgericht wijkbedrijf de wijk verbeteren. Het streven is een wijk met een eigen energievoorziening, waarbij ook de openbare ruimte, werkgelegenheid en gezondheid verbeteren.  Een hoge ambitie, maar met de inzet van professionals uit de wijk – locals for locals’- als kapitaal moet het lukken. Zo probeert het wijkbedrijf het aantal van zeven thuiszorginstanties dat in de wijk actief is (een bron van ergernis en onrust voor bewoners die zorg nodig hebben) sterk terug te dringen tot 3 ‘in-house’ verpleegkundigen.

Vertrouwen
Volgens Rob Wijnberg (De Correspondent), de laatste keynote spreker, onderscheidt crowdfunding zich van traditionele financiering doordat het veel meer is gebaseerd op vertrouwen. Vertrouwen in het plan en minstens zoveel in de mensen achter het plan en hun drijfveren. De drijfveer voor de Correspondent is bijvoorbeeld goede journalistiek en geen winstmaximalisatie, getuige het winstplafond van 5%. Het menselijk kapitaal is bij de Correspondent maximaal ingezet om ‘gewoon’ kapitaal binnen te halen.

Aan de slag
In slotwoord aan het einde van de Expeditie kondigt Ruimtevolk aan dat zij zich heroriënteert op de toekomst. Een platform voor blogposts is in deze frequentie niet meer nodig; de bloggers en hun posts zijn inmiddels ‘kapitaalkrachtig’ genoeg, ze kunnen hun weg nu zelf vinden. Daarnaast dreigt het tot nu toe teveel bij verhalen te blijven, zonder dat deze vertaald worden naar een nieuwe ruimtelijke praktijk. Ruimtevolk wil zich – geheel in lijn met haar rol in de voorhoede – meer gaan richten op lokale laagdrempelige bijeenkomsten, het aangaan van kennistrajecten en zichtbare met-de-poten-in-de-modder-projecten. Kortom, to boldly go where no spatial planner has gone before! In dat proces kan kapitaal overal gevonden worden, van nieuw kapitaal tot nieuwe manieren om oud kapitaal aan te wenden. Niet het minst bij zichzelf, in de vorm van persoonlijke creativiteit. Ruimtevolk gaat hiermee een proces zonder eindbeeld in. Gelukkig hebben we aan het begin van de dag al geleerd dat je zeer waardevolle dingen tegen kunt komen als van te voren nog niet vaststaat wat je zult vinden.