Vorige maand zochten oud Prix de Rome winnaars de publiciteit met een brandbrief aan het Mondriaan Fonds, de organisator van deze prijs voor jonge kunstenaars en architecten (tot 40 jaar) in Nederland. Steen des aanstoots: de selectieprocedure.
1 Wat is het probleem met de selectieprocedure?
Voorheen bestond de Prix de Rome voor Architectuur uit een openbare ontwerpprijsvraag. Iedere architect, stedenbouwkundige en landschapsarchitect jonger dan 35 jaar, mocht mee doen mits in het bezit van de Nederlandse nationaliteit of actief in de Nederlandse beroepspraktijk. De inzendingen waren anoniem. Na een voorronde werden vier ontwerpers geselecteerd die gedurende drie maanden in de Rijksacademie van Beeldende Kunsten (Amsterdam) een nieuwe geformuleerde opgave moesten uitwerken. De ontwerper van het winnende plan won de Prix de Rome (eer en een aanzienlijk geldbedrag).
Sinds 1 januari 2013 wordt de Prix de Rome georganiseerd door het Mondriaan Fonds. Het fonds heeft een nieuwe selectiemethodiek ingevoerd die voor alle disciplines gelijk is. Ruim dertig zogenaamde scouts mogen ieder maximaal twee ontwerpers voordragen, daarnaast kunnen ook niet-scouts ontwerpers voordragen, en ontwerpers kunnen zichzelf aanmelden. De mensen die op de longlist staan wordt gevraagd om een portfolio in te leveren. Een jury bestaande uit Adriaan Geuze (winnaar Prix de Rome 1990, landschapsarchitect en partner West 8), William Lim (directeur CL3 Architects Ltd, architect en kunstenaar), Ellen van Loon (architect en partner OMA), Saskia van Stein (artistiek directeur en curator Bureau Europa) en Cathelijne Nuijsink (criticus, schrijver architectuur en design) kiezen hieruit vier ontwerpers die een ontwerpopdracht krijgen.
Een andere verandering is het leeftijdcriterium, 40 jaar in plaats van 35. Volgens de nieuwe selectiemethodiek werd in 2013 de Prix de Rome Beeldende Kunst georganiseerd, dit jaar dus de Prix de Rome Architectuur.
Het bezwaar van de oud Prix de Rome winnaars is dat het open en anonieme karakter van de Prix de Rome door deze nieuwe procedure teniet wordt gedaan. " Wanneer scouts talenten selecteren wordt automatisch gekozen voor de aan de scouts verbonden selectieve netwerken". Daarnaast worden potentiële kandidaten automatisch buitengesloten die door omstandigheden nog niet zijn toegekomen aan het opbouwen van een goede portfolio.
2 Hebben zij een punt?
Hoewel het nog niet openbaar is wie op de longlist staan, was er tijdens een tussentijdse telling de helft van de kandidaten is aangedragen door de scouts. De helft van de kandidaten komt dus niet uit het "selectieve netwerken" van de scouts. Maar de selectieprocedure is natuurlijk wel anders dan een openbare ontwerpprijsvraag. Daarnaast maak je zonder portfolio weinig kans. De ouderen onder de jonge ontwerpers lijken hier toch in het voordeel te zijn. Een ander punt, wat niet door de briefschrijvers wordt genoemd is de organisatie van de tweede ronde. Pas nadat er vier kandidaten voor de shortlist zijn geselecteerd, zal de opgave voor de tweede ronde worden geformuleerd.
3 Waarom wordt de brandbrief nu in de openbaarheid gebracht, de deadline voor inzenden is toch al verstreken?
De scouts, derden en ontwerpers zelf konden tot uiterlijk 17 januari de voordrachten doen. Het is niet helemaal duidelijk waarom de schrijvers van de brief tot 30 januari hebben gewacht om de publiciteit op te zoeken. Vooral als je bedenkt dat het Mondriaan Fonds op 5 december de Prix de Rome Architectuur nieuwe stijl aankondigde, en oud Prix de Rome winnaars de brandbrief op 24 december naar het Mondriaan Fonds hebben gestuurd.
4 Hoe heeft het Mondriaan Fonds gereageerd?
Directeur Birgit Donker stuurde op 2 januari een brief aan de opstellers van de brandbrief. Ze stelt dat de procedure goed heeft gewerkt bij de Prix de Rome voor Beeldende Kunst. Om deels tegemoet te komen aan kritiek die ook door anderen was geuit, had het Mondriaan Fonds al op 23 december de deadline tot voordracht door derden en ontwerpers zelf verlengd van 5 januari naar 17 januari. Ook werd gemeld dat de voordrachten door derden en architecten zelf direct zullen worden voorgelegd aan de jury (dus zonder preselectie door scouts). Na afloop zal de procedure geëvalueerd worden.
5 Conclusie?
Het Mondriaan Fonds kon niet veel anders. Het reglement voor de Prix de Rome Architectuur is door het ministerie van OC&W goedgekeurd en op 1 november in het Staatscourant aangekondigd. Halverwege het proces de selectieprocedure veranderen in het organiseren van een openbare ontwerpprijsvraag is dan ook niet mogelijk. Daar waar mogelijk is het Mondriaan Fonds aan de kritiek tegemoet gekomen door de deadlines voor aanmeldingen door derden en ontwerpers zelf gelijk te trekken met die van de scouts.
Maar dit maakt het niet minder spijtig dat ondanks alle goede bedoelingen, intenties en de zorgvuldigheid die in acht is genomen bij het opstellen dan de procedure – waaronder gesprekken met Het Nieuwe Instituut en het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie – zo weinig rekening lijkt te zijn gehouden met de specificiteit van architecten-, stedenbouwkundigen- en landschapsarchitectenpraktijk. Dat de procedure na afloop geëvalueerd wordt, is natuurlijk niet meer dan logisch. Waarbij de uitkomst zal afhangen van hen die het uitvoeren en de gekozen methodiek. Om de brandbrief van de oud Prix de Rome winnaars en de reacties daarop kan de evaluatiecommissie in ieder geval niet heen.