Onlangs verscheen onder de titel “Profession Architect’ een monografie over de Architekten Cie. Het is duidelijk een poging om te ontsnappen aan de standaard ‘veredelde bureaubrochure’. Maar is dat gelukt?
Er bestaan boeken die meer vragen oproepen dan dat ze antwoorden geven. Zoiets kan inspirerend zijn en aanleiding geven tot allerlei vruchtbare overdenkingen. Maar het kan evengoed leiden tot onvruchtbare verwarring en irritatie bij de lezer. In de korte verantwoording geeft de Architekten Cie. aan uit te zijn op een 'kritische discussie van het eigen werk'. Het bureau heeft Crimson uitgenodigd voor een aantal essays en (pers)fotograaf Marcel Molle voor een 'beeld-essay'. Daarnaast is een overzicht van een reeks relevante projecten van het bureau opgenomen. Projectdocumentatie en een stevige inhoudelijke reflectie op het werk, het zijn de standaardonderdelen van een architectenmonografie, zij het dat er in dit boek misschien meer dan gebruikelijk ruimte wordt gegeven voor het kritische deel. So far so good (het boek is Engelstalig, je raakt daarmee besmet. Wat gelijk al een eerste vraag oproept: Waarom niet in het Nederlands of tenminste tweetalig? Is dit boek in de eerste plaats bedoeld voor de buitenlandse markt of staat zoiets alleen maar interessanter?)
En de vragen blijven komen. Als de fotografische bijdrage van Marcel Molle een 'kritisch commentaar' op het werk van de Architekten Cie. beoogt te zijn, wat wil de 'auteur' ons dan meedelen? De omslag van het boek toont een protestdemonstratie. Aan de hanenkam met gebalde vuist zo te zien een linksgeoriënteerde demonstratie. Op de achtergrond zien we dan nog een colonne ME-ers, en wie heel goed kijkt ziet dat de demonstratie zich afspeelt voor de nieuwbouw van de Tweede Kamer. Het is misschien flauw om zo'n foto letterlijk te nemen, maar je kiest niet zo maar een omslagfoto. Normaal gesproken representeert het omslag de inhoud. Gaat het misschien gezien de titel om een architectenbureau dat zich vanuit een visie op het vak op de barricaden begeeft? De overige foto's tonen eveneens gruizige beelden van de rauwe werkelijkheid waarbij het gebouw nauwelijks een rol lijkt te spelen. Op zich best mooi, maar het zijn geen beelden waar een mens vrolijker van wordt en de relatie met het werk van de Architekten Cie. is ver te zoeken. Op zichzelf zou dat nog geen punt zijn geweest als er in het projectdocumentatiedeel wél documentaire foto's zouden zijn opgenomen die een lezer die minder bekend is met het werk in staat stelt de ontwerpen te begrijpen. Dat is helaas niet het geval. Het documentatiedeel bestaat alleen uit tekeningen en schetsen. De vormgever Simon Davies heeft daarbij gemeend een zodanige letter (zilver op een crèmekleurige ondergrond) te moeten kiezen dat lezen vrijwel onmogelijk is. Als 'gewoon' documentair boek faalt het boek hierdoor.
illustratie uit het besproken boek
De rode draad in het tiental korte essays van Crimson is de veronderstelde omslag die de Architekten Cie. recent heeft gemaakt van – in de terminologie van de socioloog Ulrich Beck – een 'simple modernity' naar een 'reflexive modernity' als reactie op de hedendaagse 'risk society'. Om het simpel te zeggen, de Architekten Cie. heeft zich van een ouderwets rationeel modernisme zonder sociale component ontwikkelt tot een 'soft' bureau waar procesplanning een belangrijke rol heeft gekregen. Dat is op zichzelf een aardige analyse, maar niet zo heel erg uitzonderlijk. De Cie. volgt tegenwoordig de trend, en de echte zware modernisten als Van Gool, en Weeber hebben het bureau verlaten. Geen wonder dat het accent is verschoven. Pi de Bruijn was immers altijd al een slim procesarchitect die al 'reflexief' was toen Beck de term nog moest uitvinden. De Bruijn krijgt in Crimsons betoog (daardoor?) een belangrijke rol toebedeeld. Sterker nog, De Bruijn wordt door Crimson als niemand minder dan de Redder des Vaderlands gepositioneerd, de koene architect die de grote nationale projecten als de Tweede Kamer, De Zuidas en de reconstructie van de Enschedese vuurwerkrampwijk Roombeek West, tot een goed einde brengt. Die Nederland en de Nederlandse Architectuur aan het roer van het schip des vaderlands met de jongens van de Cie. als wakkere matrozen uit de razende storm van de hedendaagse chaos gaat redden.
Kom op jongens en meisjes van Crimson, doe even normaal zeg! Dit soort overdrijving – sommige teksten wemelen er van – slaat nergens op, wekt alleen maar irritatie op en versluiert daardoor totaal het zicht op wat Crimson wellicht werkelijk te zeggen heeft. En als jullie toch bezig zijn met de nuance en enige zelfkritiek, schrap dan ook puberale grappen zoals het plaatsen van een vette Bang! op een foto van de locatie van de vuurwerkramp. Wat willen jullie daar nou mee? Moet ik daarvan schrikken? Moet ik zoiets denken als 'Goh, die durven zeg'?
De Architekten Cie. heeft geprobeerd een monografie te maken die ontsnapt aan het standaardmodel. Dat is te prijzen, maar als je zoiets doet moet je zelf ook kritisch blijven. Op deze manier roept het boek vooral een discussie op over de vorm en niet over de inhoud. Dat kan nooit de bedoeling zijn geweest, zeker niet in het licht van het reflexieve modernisme waar het bureau zich tegenwoordig mee bezig wil houden.