Kijk & Luister

Erik Rietveld introduceert ‘The Social Life of Small Urban Spaces’

Vorige week woensdag leidde Erik Rietveld (filosoof, onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam en partner Rietveld Landscape) de film The Social Life of Small Urban Spaces van William Whyte in tijdens een vertoning bij Non-Fiction Film in Amsterdam. Voor wie er toen niet bij kon zijn, volgt hier een uitgebreide samenvatting van zijn inleiding, gevolgd door de film.

Still uit ‘The Social Life of Small Urban Spaces’

In veel situaties in ons dagelijks leven handelen we vaardig zonder er bij na te denken. We stappen bijvoorbeeld met een vloeiende beweging in en uit de tram, bewaren de juiste afstand ten opzichte van anderen in de lift, of stoppen onmiddellijk de voetganger naast ons die bij het oversteken een auto niet ziet aankomen. Vaak doen we gewoon wat er gegeven de omstandigheden gedaan moet worden. Het overkoepelende doel van mijn onderzoek aan de Universiteit van Amsterdam is bij te dragen aan een beter begrip van dergelijk bekwaam alledaags handelen zonder reflectie. Een conclusie uit dit onderzoek is dat we voortdurend vaardig reageren op ‘affordances’, op de handelingsmogelijkheden die de omgeving ons biedt.
Een stoel biedt bijvoorbeeld de mogelijkheid om op te zitten maar ook de mogelijkheid om op te staan en zo de beamer aan of uit te zetten. Zonder er bij na te denken reageren we steeds op de affordances die relevant zijn in de concrete situatie waarin we ons bevinden. Dat kunnen ook sociale affordances zijn, de mogelijkheden voor sociale interactie die de omgeving ons biedt, een uitgestoken hand of een kampvuur bijvoorbeeld.

In opdracht van de stad New York onderzocht stedenbouwkundige William Whyte wat een plein tot een goed plein maakt. Het resulteerde onder meer in de film The Social Life of Small Urban Spaces uit 1980.

Still uit ‘The Social Life of Small Urban Spaces’

De film is een feest voor wie geïnteresseerd is in ontwerp en de vaardige, context-gevoelige afstemming van mensen op hun omgeving. Ik zal negen van mijn fascinaties met jullie delen, maar dit hadden er net zo goed 90 kunnen zijn.

Fascinatie 1– Om te beginnen bevat deze film veel waanzinnig mooie beelden, zoals de openingshots met de opnames van de time-lapse camera die niet alleen de bewegingen van mensen heeft vastgelegd maar ook de wijze waarop de zon zich over Seagram’s Plaza beweegt.
Fascinatie 2 – Het scherpe observatievermogen van Whyte, dat altijd gericht is op dat wat mensen doen. Dit sluit mooi aan bij een van mijn favoriete filosofische motto’s, namelijk Wittgensteins: ‘Denk niet, maar kijk!’
Twee van Whyte’s observaties zijn, en ik geef ze in het Engels weer omdat de wijze waarop Whyte ze presenteert hopelijk maakt dat we ze nooit meer zullen vergeten: ‘People tend to sit where there are places to sit’. En, het o zo nadrukkelijk uitgesproken: ‘The number one activity is people looking at other people.’ Hoewel deze twee observaties niet al te verrassend zijn, is het opmerkelijk dat er maar we zo zelden plekken tegenkomen waar het ontwerp echt hierop is afgestemd.
Fascinatie 3 – De beste pleinen zijn gezellige plekken. Sociale affordances dragen bij aan een goed publiek domein. Dit proces wordt door Whyte triangulation genoemd. Een mooi voorbeeld is een raam waardoor mensen van bovenaf een kerk in kunnen kijken en hen aanzet tot gesprekjes met vreemden. Whyte maakt duidelijk dat het mogelijk is om betere plekken te maken als we maar goed kijken naar wat mensen doen, experimenteren en de wil hebben om echt iets goeds te ontwerpen.

Still uit ‘The Social Life of Small Urban Spaces’

Fascinatie 4 – Whyte maakt enkele kritische opmerkingen over ontwerpers die nog steeds relevant zijn. Hoe is het toch mogelijk dat ontwerpers zo vaak over het hoofd zien dat mensen graag naar andere mensen kijken?
Fascinatie 5 – De documentaire bevat veel humor. Neem de episode die op ludieke wijze wordt aangekondigd met: ‘Here are the girl watchers’. Whyte analyseert ze en steekt de draak met hun machogedrag.
Fascinatie 6 – De mooie beelden van vaardige omgang met affordances in het alledaagse leven. De stoel blijkt niet alleen de mogelijkheid te bieden om op te zitten, maar ook om deze te verplaatsen. En dat is belangrijk want mensen maken er gretig gebruik van. Vaardig menselijk handelen is zeer contextgevoelig en de verplaatsbare stoelen ondersteunen deze wendbaarheid.
Whyte’s vertrouwen in mensen spreekt ook uit de film. De beelden van mensen op de fontein in Portland laten zien dat er in de publieke ruimte veel meer mogelijk is dan vaak gedacht wordt.
Fascinatie 7 – Whyte is een goede fenomenoloog. Zo ziet hij dat het water op Seagram’s Plaza uitzonderlijk vloeibaar oogt. Zou het kunnen dat dit te maken heeft met de mogelijkheid om het water aan te raken, vraagt hij zich af. Dat lijkt mij een goede verklaring, uit onderzoek in de cognitieve wetenschappen weten we dat een relevante affordance, zoals de handelingsmogelijkheid om water aan te raken, een lichamelijke handelingsbereidheid kan genereren die beïnvloedt hoe iets ervaren wordt.

Still uit ‘The Social Life of Small Urban Spaces’ – Paley Park, New York

Fascinatie 8 – Het New Yorkse Paley Park speelt een prominente rol in de film en wat is dat een fantastische plek! De beelden bij de ingang laten goed zien hoe een relevante plek-affordance mensen aanspreekt en tot handelen uitlokt. Mensen worden het pocket park als het ware ingezogen door de waterval. Door simpelweg te reageren op de mogelijkheid om het park te betreden, ‘drijft’ de persoon het park in zonder dat er een bewuste keuze voor nodig is. Dat is typisch voor de wijze waarop een affordance het handelen kan sturen. Zo’n relevante affordance genereert een lichamelijke handelingsgereedheid om de betreffende handelingsmogelijkheid te realiseren.
Whyte onderstreept ook het belang van goed ontworpen details, zoals de lage traptreden die mensen zonder inspanning het park laten betreden. Whyte benadrukt ook deze vaak vergeten ‘secundaire waarde’ van een goed ontworpen plek; mensen worden er blij van en delen dat met anderen.
Fascinatie 9 – De laatste fascinatie die ik met jullie wil delen is Whyte’s liefde voor het stedelijk leven. Dit komt mooi tot uitdrukking in de afsluitende beelden van twee jonge vrouwen die aangesproken worden door iemand buiten beeld en daar aanstekelijk lachend op reageren. Hoe vaker ik deze film zie, hoe meer ik vermoed dat het William Whyte zelf was die ze hiertoe heeft aangezet.

Geniet van deze bijzondere film!