Recensie

How to like everything

De titel van Paul Shepheards publicatie How to like everything is duidelijk en kan dus meteen worden ingezet ten bate van een concreet geval: Hoe moet je van dit boek houden? Het antwoord is eenduidig: door het zorgvuldig te lezen.

Middleground. serie te zien op Paul Shepheards website.

How to like everything, a utopia is een magistraal boek. Door zijn anekdotische structuur en een schriftuur ‘vanuit de losse pols’, zou je vermoeden dat je er met slordig en vluchtig lezen ook wel komt. Maar dan vergis je je. Het betreft hier een boek waar alles telt: de structuur van het verhaal, de vele zorgvuldig vormgegeven details, de plaats waar deze details precies in het verhaal terecht komen, vaak met een lichte val, de karakters en hoe ze beschreven worden, welke rol ze spelen, de centrale vraagstelling en de context waartegen die vraag wordt gesteld. Het is bovendien diepzinnig en soms zorgwekkend grappig, en altijd onderhoudend. Ook aardig is dat het zich afspeelt in Amsterdam. De stad krijgt een niet onaanzienlijke rol toebedeeld juist door de terloopse morfologische analyses die onderdeel vormen van de mis-en-scène van het verhaal.

Misschien is het wel zijn beste boek tot nu toe en Shepheard heeft al drie formidabele boeken op zijn naam staan: What is architecture (1994), The cultivated wilderness (1997) en Artificial love (2003). Boeken die vragen stellen over respectievelijk de aard van de architectuur, de aard van het landschap en de aard van de machine. Tezamen vormen ze de geschriften van een toegewijde een groep bewonderaars, waarvan ik er zeker een ben. In How to like everything, a utopia gaat Shepheard weliswaar door op vragen die in zijn eerdere boeken incidenteel aan bod komen, maar het vormt een zelfstandig  geheel en staat niet nadrukkelijk in het teken van de architectuurkritiek. In het boek houdt Shepheard zich eerder bezig met de esthetiek in al zijn facetten en zet zo het gebouw in breder verband. Misschien is het daarom een goede reden om juist dit boek te lezen als ontwerper. Het toont hoe het ontwerpen een onderdeel is van wat mensen doen en zodoende verbonden is aan andere facetten van het menselijke zijn.

External Works. serie te zien op Paul Shepheards website.

De vraag die centraal staat in het boek wordt geheel gedekt door de titel. Shepheard gaat op zoek  naar de mogelijkheid overal van te leren houden. Het betreft hier geen handleiding of preek ondanks dat het feit dat de ambitie van het boek, overal van te houden in een typisch Joods-Christelijke traditie past. Christus leerde ons van de vijand te houden en Spinoza gaf ons het advies de volmaaktheid van de wereld in alles te zoeken. Maar deze twee bronnen snijdt Shepheard niet aan. Hij zoekt de mogelijkheid in het vervolg op de Joods-Christelijke traditie,het atheïstisch materialisme. Het argument is niet moeilijk: als het universum zuiver materialistisch van aard is, is er geen goed en kwaad buiten ons om. Wij produceren goed en kwaad in de onderhandeling met onze omgeving. Goed en kwaad zijn producten van onze evolutie; ze geven beweeglijke wezens als ons de mogelijkheid de omgeving te evalueren in het gebruik. Als zaken buiten ons gebruik om betekenisloos zijn, ligt de verantwoordelijkheid voor hun betekenis bij ons, en zo zijn wij in staat in beginsel overal van te leren houden. Niet van alles in één keer, alhoewel Shepheard ook dat probleem in het laatste hoofdstuk van het boek probeert te onderzoeken. De sleutel is volgens Shepheard strikt in het heden te leven. Het heden waarin ons verleden en de hoop of angst voor de toekomst samen komen in de duur van het moment. Dit heden selecteert onze aandacht, filtert en organiseert de ruimte en de tijd. Daarin ligt de mogelijkheid om in ieder geval niets uit te sluiten van de mogelijkheid ervan te leren houden.

Plains over Buildings. serie te zien op Paul Shepheards website.

Dit argument bestaat in grote lijnen al lang. Waarom is het boek dan zo goed? Het heeft enerzijds te maken met het overweldigende karakter van de vraag die Shepheard met zoveel eenvoud weet te duiden. En laten we niet kinderachtig zijn, het betreft een vraag van een omvang die tot voor kort uitsluitend aan God kon worden overgelaten. Alleen God in zijn volmaaktheid kon van alles houden. De idee dat een mens dat ook zou kunnen was absurd. Toch bestond ook tijdens het christendom de mogelijkheid de vraag hoe ergens van te houden op te delen in kleinere deelvragen zoals: waartoe zijn we als mens in staat? Waarom zijn we het zo zelden eens met elkaar in kwesties van smaak, of wat het beste antwoord zou zijn op een gegeven situatie? Waarom hebben mensen er blijkbaar zo’n plezier in iets met zoveel passie en inzet te haten?

De manier waarop Shepheard de vraag How to like everything stelt en de manier waarop hij de mogelijkheden van verschillende antwoorden onderzoekt maakt het op een vleselijke manier duidelijk dat de filosofie nooit los mag komen te staan van ons dagelijks leven. Waarom moeten we bijvoorbeeld de problemen van een eerdere beweging in de geschiedenis, zoals bijvoorbeeld het modernisme, altijd oplossen door de symptomen van het probleem te verwijderen? Ligt daar, in die ontkennende tabula rasa mentaliteit, waar we nog altijd onder lijden, niet juist het werkelijke probleem? Ons onvermogen ergens van te leren houden?

Horizons, serie te zien op Paul Shepheards website.

De filosofie betreft al ons denken en doen, van het evalueren van een pizza door een bezorgde moeder tot en met vragen over de aard van het menselijke zijn. Shepheard weet deze gemeenplaats met anekdotische precisie te vangen in mooi geronde, korte zinnen waaromheen hij vervolgens een verhaal vertelt over zijn omgeving, veelal de gebouwde omgeving. Hoe hij die ziet en hoe het onderdeel vormt van het verhaal van het heden. Het zijn beschrijvingen die alle kanten op lijken te gaan en toch verdwaalt hij nooit in zijn verhaal.  Shepheard heeft de discipline zich te begeven in de complexiteit van het alles zonder deze te oversimplificeren. Ieder detail verhoudt zich tot de centrale vraag How to like everything, echter wordt de manier dat detail zich verhoudt tot die vraag niet zelden aan de lezer over gelaten. Het is een betoog dat zich vormt in de anekdote, in de observatie, in het detail. Het is filosofie á la Proust. Shepheard is gids tijdens de odyssee van zijn verblijf in Nederland, in een periode dat hij zich bezig houdt met een vraag die voortdurend door zijn hoofd speelt en waarlangs alle gebeurtenissen van de dag worden gemeten.

Deads, serie te zien op Paul Shepheards website.

Het boek wordt opgedeeld in 6 delen Ieder deel is weer opgedeeld in kleine, korte hoofdstukken waar een bepaalde gebeurtenis centraal staat. De verhouding tussen vraag en verhaal krijgen vorm in mooi gevormde taalconstructies, meesterlijke zinnen en verrassende inzichten. Het zien is zijn intellectuele autobiografie en dit boek is een onderdeel van die autobiografie. En hierdoor leren wij, de lezer, anders kijken. Na het lezen van dit boek ziet mijn wereld er anders uit, wordt het uitzicht rijker, voller. Het is de manier waarop gebeurtenissen en momenten in woorden gevangen worden en daarmee de lezer weer tot denken stuwt hoe zijn kleine vragen zijn kleine vederlichte metafysica er toe doen in groter verband. En ze doen er toe. Het boek is het product van een persoonlijke en urgente oefening. De zoon van Shepheard, die in het boek de bijnaam Trogo draagt, is zowel doel, middel als aanleiding van het project. De relatie van de auteur met zijn zwaar autistische en aan epilepsie lijdende zoon is de feitelijke uitdaging; How to like everything betreft een Nietzscheaans project in de zelf-techniek, een project je eigen leven te boven te komen, je eigen vinden te synthetiseren uit de grondstoffen van het lot.

Waarom ik van dit boek houd, is niet zozeer omdat het mij nieuwe argumenten heeft gegeven; alle argumenten waren er al, ze zitten expliciet of impliciet in het werk van Spinoza, Pascal, Kant, Schopenhauer, Kierkegaard, Dostojevski, Nietzsche, Deleuze, Darwin, Heidegger, Proust en noem maar op. Maar de manier waarop Shepheard deze argumenten reduceert tot een frase, fris maakt in hun mis-en-scène en verwikkelt in het leven om ons heen, daar ligt het bijzondere, daar ligt het meesterwerk.