Inge Goudsmit en Adrienne Simons schreven deze Groeten uit… met een doel, de bezoeker aan Hong Kong fysiek de huisvestingsproblematiek te laten ervaren.
Juni j.l. werd in Azië de hoogste prijs ooit betaald voor een appartement. In Hong Kong ging dit royale penthouse voor 51 miljoen euro van de hand. Met een schitterend uitzicht vanaf de 45ste verdieping zullen de toekomstige bewoners optimaal van hun leefruimte genieten. Voor veel stadsgenoten geldt het tegendeel. Hong Kong is na Londen de duurste stad ter wereld om in te wonen volgens een onderzoek van The Guardian. Dit heeft situaties tot gevolg waarin de middenklasse soms meer dan 50% van het gezinsinkomen aan woonlasten kwijt is en arbeiders zich vaak niets beters kunnen veroorloven dan een cage home (een kamer nauwelijks groter dan de afmeting van het bed). Jongeren blijven tot ver in hun dertigste bij ouders wonen en stellen het stichten van een gezin uit. Van financiële problemen tot demografische veranderingen… woonruimte staat gelijk aan zorgen voor veel Hongkongers.
Ook voor reizigers met een beperkt budget is het niet goedkoop om Hong Kong te bezoeken. De meeste backpackers strijken neer in het beruchte Chungking Mansions. Hoewel dit complex ooit door TIME Magazine werd uitgeroepen tot ‘beste voorbeeld van globalisering in actie’, waan je je eerder in India of Afrika dan in China. Handelaars uit de hele wereld regelen er hun zaakjes. Lokale antropoloog Gordon Matthews berekende eens dat een vijfde van de mobiele telefoons in Afrika via Chungking Mansions is verhandeld. Het is een unieke ervaring om er een nacht door te brengen maar wij voegen hier graag een aantal goedkope, authentiek Hongkongse slaapplekken aan toe. Mooi meegenomen is dat je aan het einde van de week als ervaringsdeskundige kunt meepraten over de huisvestings-uitdagingen van Hong Kong. Deze ruimtereis is een must voor elke architect die geïnteresseerd is in Aziatische steden.
Vintage Hong Kong, geen woon-werk verkeer
Shanghai Street Studio, Yau Ma Tei
Om meteen maar met de deur in huis te vallen, laat je niet misleiden door de Airbnb comments bij ons eerste logeeradres. Ze vertellen in geuren en kleuren dat je het komende etmaal in een geweldige hipster-omgeving gaat doorbrengen. Maar eigenlijk is dit een opgeknapte appartementje een traditionele, oude Tong Lao,de typische woon/werk structuur die al in de stad te vinden was rond 1840. Op de begane grond werd de werkplaats ingericht en op de eerste, tweede en derde verdieping leefde de hele familie, inclusief ooms, tantes en grootouders. Geen wonder dat Chinezen werk en privé nog steeds moeilijk kunnen scheiden. De stad is er letterlijk op gebouwd om 24 uur per dag stand-by te staan.
De sociaalste stad
Mei Ho House, Sham Shui Po
Na een klein wandelingetje arriveren we bij onze tweede stop. Mei Ho House is een fris en nieuw hostel, dat wordt uitgebaat door de Hong Kong Youth Hostels Association. Het pand is daarentegen verre van nieuw en staat op de erfgoedlijst. Het bevatte tot voor kort de oudste sociale huurwoningen van de stad.
Het café heeft een vintage jaren ’50 look en is enorm sfeervol. Hoewel het hostel ook slaapzalen heeft waar acht gasten kunnen verblijven, hebben de reizigers tegenwoordig zeeën van ruimte in vergelijking met de eerste bewoners van Mei Ho House. In de jaren ’50 was het de bedoeling dat vijf volwassenen (kinderen niet meegerekend) in een klein appartementje van 12 m2 leefden.
Na de Tweede Wereldoorlog vond in Hong Kong het grootste, van overheidswege georganiseerde, sociale woningbouwproject ter wereld plaats. Een enorme operatie met een tragische aanleiding. Tussen 1938 en 1980 vervijfvoudigde de bevolking van Hong Kong. Als gevolg hiervan, ontstonden enorme sloppenwijken aan de rand van de stad maar ook op de daken van bestaande gebouwen. Een grote brand in de sloppenwijk van Shek Kip Mei op kerstavond 1953 zette een serie huisvestingsmaatregelen in gang waarvan de consequenties nog steeds voelbaar zijn in de stad zoals we die nu kennen.
In meerdere opzichten hebben deze vroege sociale housing estates invloed gehad op de sociale infrastructuur, economische vooruitgang en lokale politiek in Hong Kong. Het self-made imago van Hong kong is in deze estates ontstaan. Hard werken en doorzettingsvermogen werden namelijk beloond met een grote mate van opwaartse mobiliteit. Inmiddels is daar geen sprake meer van. Rijken worden rijker in Hong Kong en de kloof tussen haves en have-nots groeit.
Verbanningsoord
Sea Ranch, Lantau Island
Waar ging het mis? Hoe is Hong Kong veranderd in een stad waar een gezonde leefomgeving de sluitpost van de begroting is geworden? Om iets te kunnen begrijpen van de huidige situatie, vervolgen we onze reis. Ontwikkelaars zijn oppermachtig in Hong Kong en hebben onevenredig veel politieke invloed. Ze definiëren de toekomstperspectieven van burgers dus op een hele directe manier. Een infrastructureel project dat af wordt geblazen omdat het niet genoeg winst oplevert, kan er zomaar voor zorgen dat een afgelegen housing estate in een regelrecht verbanningsoord verandert. Geen werk in de omgeving en hoge transportkosten, sturen het lot van veel bewoners een ongewenste kant op. Een schokkend voorbeeld in de sociale housing estate Tin Shui Wai. Via de media werd deze geïsoleerde woonwijk bekend onder de naam City of Sadness. Huiselijk geweld, criminaliteit en zelfmoord waren mede gevolg van de desolate locatie.
Een Airbnb-adresje op zo’n gelijksoortig ‘gedoemde’ plek, wilden we zeker ook opnemen in de ruimtereis. Het gaat om het luxe appartementencomplex Sea Ranch uit de jaren ‘70 dat veranderde in een spookdorp. De geplande infrastructuur had het woongebied moeten ontsluiten maar de wegen en metrolijnen zijn er nooit gekomen. De Sea Ranch-huizen zijn hierdoor enorm lastig te bereiken. Om er vandaag de dag te komen, moet je eerst met een boot naar het eiland Cheung Chau, van daar brengt een kleine residents-only veerpont je naar Sea Ranch. Al met al kost de reis zo’n twee uur vanaf het centrum van de stad. Aangekomen, lijkt het of er een atoombom is ontploft. Het lege zwembad zou niet misstaan in een horror-film en bebouwing ademt vergane glorie. Vergeet geen rantsoen mee te nemen voor een paar dagen, er is op Sea Ranch geen mogelijkheid om boodschappen te doen of een kopje suiker te lenen van de buren.
Amer, de eigenaar van het Airbnb appartement, kan geanimeerd vertellen over de teloorgang van Sea Ranch. Zijn ouders kochten er ooit een flat in de hoogtijdagen toen er nog champagne werd geschonken op de snelle ferry die Sea Ranch met Central Hong Kong verbond. Hij hoopt dat ontwikkelaars nog eens mogelijkheden zullen zien om Sea Ranch opnieuw te ontsluiten, nu ruimte voor woningbouw in Hong Kong steeds schaarser wordt. Zij zijn het die de verbindingen met de bewoonde wereld in ere kunnen herstellen. Voor een weekendje ultiem onbewoond-eiland-gevoel aan een schitterend strand, is dit overigens de perfecte plek.
Ruimte moet soms worden opgeëist
Occupy Tent, Causeway Bay
De laatste symbolische slaapplaats is een Occupy-tent die via Airbnb te huur werd aangeboden. Vorig najaar bezetten studenten de duurste vierkante meters van Hong Kong. Demonstranten kampeerden weken gratis in het centrum om echte democratische verkiezingen af te dwingen. Ook een diepere onvrede werd blootgelegd in het protest. De vastgoedsector heeft de overheid in een wurggreep. Vastgoed tycoons zijn de scheppers en planners van ruimte en dat heeft zijn weerslag op de leefbaarheid van de stad. The New World Wealth Institute meldde vorig jaar dat Hong Kong meer multimiljonairs telt dan enige andere stad ter wereld. De onderzoeksresultaten staan in schril contrast met het hoge percentage burgers dat onder de armoedegrens leeft (19.6% volgens de cijfers van de overheid). Cijfers die beschamend zijn voor een stad als Hong Kong en die veel mensen op de been brachten tijdens Occupy Central.
Of er veel veranderd is sinds de protesten van vorig jaar? Het is de vraag. Toch hebben burgers, de gebruikers van de stad, letterlijk ruimte opgeëist. Velen proberen, ook na Occupy Central, strijdbaar te blijven en anderen wakker te schudden.
Wij hopen dat deze ruimtereis architecten helpt te dromen over een betere toekomst voor Hong Kong. Een toekomst waarin huizen hun bewoners niet arm houden of juist extreem rijk maken. Als huisvesting de splijtzwam is die de kloof tussen burgers in de hand werkt, betekent het dat het fundament van een stad langzaam wordt aangetast.