Uitslag Eo Wijers-prijsvraag: vier ‘winnaars’

Centraal thema van de tiende Eo Weijers-prijsvraag was stedelijke regio’s in transitie. In stedelijke gebieden tekenen transities in de samenleving zich vaak het eerst af, aldus de stichting die de prijsvraag organiseert. Niet alleen in economisch opzicht, ook in termen van sociale uitwisseling zijn steden de plek waar het gebeurt. Daarom zijn energietransitie, economische concurrentiekracht en nieuwe vormen van governance als subthema’s gekozen voor de prijsvraag. Specifiek ging de prijsvraag over de ambitie van de regio Stedendriehoek Apeldoorn, Brumamen, Deventer, Epe, Lochem, Voorst en Zutphen om in 2030 energieneutraal te zijn. De bedoeling is dat tegelijk met deze energietransitie de economische concurrentiekracht van de regio toeneemt. Hoe organiseer je zo’n transitie, met welke organisaties, burgerinitiatieven, ondernemers en overheden ga je als regio samenwerken? Hoe kun je als gemeente of provincie ideeën en ambities verwezenlijken nu de mogelijkheden om dit planmatig en top-down te doen steeds beperkter worden? Hoe voorkom je dat de kenmerkende fraaie landschappen of historische binnensteden verloren gaan. Welke transformaties van steden en dorpen zijn mogelijk zonder hun ruimtelijke kwaliteit aan te tasten? Dit zijn slechts enkele vragen die zo een ingrijpend proces oproepen. Het was aan de prijsvraagdeelnemers om deze vragen te beantwoorden middels een ontwerpvoorstel.

Vierentwintig inzendingen kwamen uiteindelijk binnen. De jury constateert dat opmerkelijk weinig inzenders een inschatting geven van het effect van hun voorstellen op het doelbereik – energieneutraal in 2030. Getalsmatig lag het goede materiaal op tafel bij uitschrijving van de prijsvraag. De verwachting was dat met de initiatieven die reeds zijn genomen in de regio, de beschikbare cijfers en de routekaart en de organisatie van bijvoorbeeld de Strategische Board en de Energietafel, een hogere plank voor het schoonspringen aanwezig was. Veel inzenders lijken deze echter te hebben gemist en ze hebben een nieuw startblok gekozen. Gelijktijdig stelt de jury dat het opvalt dat geen van de inzendingen het doel ter discussie heeft gesteld.

In het algemeen constateerde de jury dat de inzendingen vooral een worsteling laten zien met de dilemma’s die zich aftekenen in het proces van energietransitie. Retorisch vraagt ze in het juryrapport: “De verwachting bij het uitschrijven van de prijsvraag dat in deze regio door ontwerpend onderzoek een integratie van techniek, stad en landschap, economie en sturingsstrategie zou kunnen worden gemaakt, was misschien te hoog gegrepen?”

De jury oordeelt dat onder de inzenders niet die klassieke winnaar aanwezig is die voldoende de diepte in gaat op alle criteria en zo een integraal perspectief biedt. Misschien was ook niet anders te verwachten, gezien de complexiteit van de opgave en het feit dat deze nog relatief nieuw is. Het geheel aan inzendingen legt daarmee haarfijn de dilemma’s bloot die komen kijken bij de opgave om een hele regio energieneutraal te maken. Vier inzendingen staken met kop en schouders boven de andere uit: LIII De Groene Fabriek, Hub Vooruit, Schakelen en S3H-BTK. Daarvan bieden LIII De Groene Fabriek en Schakelen meer op korte termijn bereikbare, projectgerichte oplossingen, en liggen Hub Vooruit en S3H-BTK meer op een conceptueel of systeemniveau. De jury heeft twee ontwerpkoppels gedeelde prijzen gegeven.

1/2

LIII De Groene Fabriek – IAA Stedenbouw en Landschap.
Uit het juryrapport: Het initiatief gaat uit van de bedrijven in de regio, die kans zien om grondstofverwerking, restwarmte, Cleantechproductie, afvalverwerking en energieuitwisseling en -opwekking te clusteren. Het gebruikt de circulaire economie om tot energieneutraliteit te komen. Daarbij voorziet het zowel in ruimte voor verschillende initiatieven van onderop als in centrale aansturing. Door agrarische gewassen uit de regio erin te betrekken wordt een connectie gelegd tussen stad en land. Interessant aan de inzending is dat er herkenbare groene condensatiepunten op kansrijke locaties in het landschap worden gecreëerd, zodat beschikbaarheid van duurzame energie een belangrijke vestigingsfactor kan worden. Daarbij is niet het fysieke landschap sturend voor de locatiekeuze, maar de plek waar productie en consumptie elkaar raken. Terecht benut deze inzending bestaande (en vaak leegstaande) bedrijventerreinen in de nabijheid van bevolkingsconcentraties.

S3H-BTK – consortium van Witteveen+Bos, H+N+S, Wing, Fabric, Marco Broekman en CE Delft.
Uit het juryrapport: Als enige inzending is hier serieus gekeken naar financiële prikkels vanuit de overheid, die terecht als kaderstellend op lange termijn een belangrijke functie kunnen vervullen. Zo wordt een ‘BTK’, een Belasting Toegevoegde Koolstof geïntroduceerd om CO2 te belasten en te beprijzen. Er is wel twijfel of het Rijk zal toestaan om dergelijke fiscale systemen regionaal in te voegen, hoewel financiële prikkels zeker goed kunnen werken. Daarbij zou ook nog gedacht kunnen worden aan benutting van de OZB of handhaving van het energiebesluit. Financiële prikkels heb je nodig om mensen een zetje te geven en ontwikkelingen betaalbaar te maken, – een notie die hier terecht wordt geagendeerd. De koppeling naar de ruimtelijke aspecten schuilt in een steeds verdergaande verbetering van het vestigingsklimaat, die leiden tot nieuwe vormen van buurtschappen en landgoederen.

3/4
Hub Vooruit – Rho Adviseurs, Kruitkok Landschapsarchitecten, Dominic Tegelbeckers Stedebouw & Architectuur, Bestwerk, Jelle Rijpma Advies en anderen.
Uit het juryrapport: Hub Vooruit presenteert een visionair projectplan dat de breedte van de opgave adresseert. Centraal staan de ‘hubs’ die als knooppunten geënt lijken te zijn op het landschap en als zodanig nieuwe betekenis zullen geven aan de verbinding tussen energie, wonen, werken en transport. De nadruk ligt op de distributie en het netwerk, en tegelijk worden kansen benoemd voor de regio, onder meer door vijf verschillende vormen als ‘energielagen’ op het gebied te projecteren. Het is slim dat daarbij ook het datanetwerk wordt meegenomen.

Schakelen – The Cloud Collective, Werkend Landschap en Transition Lab.
Uit het juryrapport: Interessant is dat van bestaande bedrijventerreinen wordt uitgegaan, zodat die locaties een impuls krijgen zonder afhankelijk te zijn van een trendbreuk. Het idee van een fonds om de verschillende losse initiatieven te verbinden en aan te jagen is een bekende maar interessante gedachte. Ook het idee van een living lab is mogelijk bruikbaar. De governancestrategie ‘schakelt’ zowel van onderop als van bovenaf, waarbij het aardige erin zit dat de inzending uitgaat van specifieke locaties met alle hun eigen kracht en een uitgewerkte tijdslijn, zodat de overheid actief, maatgericht kan interveniëren. Er wordt dus niet een globale beweging voorgesteld, maar juist vrij nauwkeurig uiteengezet wat waar moet gebeuren. Dat maakt deze inzending voor een overheid interessant.

De ontwerpergroepen van LIII De Groene Fabriek  en S3H-BTK  ontvangen ieder € 5.000,-, Hub Vooruit  en Schakelen ieder € 4.000,- De twee koppels van twee inzendingen mogen deelnemen aan een atelier, een vervolg op de prijsvraag waarin de ideeën worden uitgewerkt tot een regionale strategie. Dit atelier is een gezamenlijk initiatief van de Cleantechregio Stedendriehoek en de Eo Wijers-stichting. Jurylid en stedenbouwkundige Miranda Reitsma zal het atelier gaan leiden.