Aarden – Archiprix 2015

Het Tussenthuis wordt een nieuw gasthuis; een plek in de binnenstad van Zwolle waar terminale patiënten hun laatste levensfase door kunnen brengen in een geaarde leefomgeving.Bijzonder aan het Tussenthuis is de mogelijkheid om er met een partner of het gehele gezin te verblijven. Voor een tijdsduur van ongeveer drie maanden kunnen de patiënten, ondersteund door een medische staf, verzorgers en vrijwilligers, tezamen met hun dierbaren de laatste levensfase in alle rust ‘beleven’. De term Tussenthuis staat symbool voor dit moment tussen het leven en een volgende wereld.

De historische vestingstad Zwolle kent een rijk verleden aan gasthuizen die verspreid door de stad eeuwenlang deel hebben uitgemaakt van de stedelijke en sociale structuur. In 1306 werd het eerste gasthuis in de stad gesticht. De aanwezigheid van verschillende gasthuizen in de binnenstad van Zwolle reikt tot halverwege de 20e eeuw. Het Tussenthuis plaatst zich in de traditie van deze cultuurhistorische kernwaarden.

De locatie van het Tussenthuis bevindt zich in het hart van het grootste binnenstedelijke saneringsgebied in de historie van Zwolle. Tijdens de jaren ’60 moest zo’n vijfde deel van het historisch stadscentrum aan de noordzijde plek maken voor stadsvernieuwing. Dit deel van het centrum heeft vandaag de dag nog steeds geen aansluiting gevonden met de historische stad, die in zijn morfologie teruggaat tot de 12e eeuw. De maat, schaal en verhoudingen van de huidige complexen laten zien dat de stad een geheugen heeft en weerbarstig blijft in het erkennen van de nieuwe korrelgrootte. Dit is nog steeds voelbaar. Je zou kunnen zeggen dat dit deel van de stad niet kan aarden.

De architectuur van het ‘tussen’ en het historisch stedelijk landschap hebben samen met de onderliggende morfologie van de locatie de ordening voor het Tussenthuis gevormd. Het thema aarden heeft een uiting gekregen in de rituelen, de materialisering, de tektoniek, de stedenbouwkundige inpassing en de landschappelijke opzet van het complex. Want buiten het feit dat dit Tussenthuis voor mensen is, is het ook een Tussenthuis voor de flora en fauna van de historische ‘stenen stad’. Door nissen, randen, sparingen en nestelgelegenheden te maken kan ook het bestaande en omringende stedelijk landschap aarden. Dieren komen overwinteren en planten en insecten kunnen de muren van het complex letterlijk bewonen.

Het Tussenthuis is gemaakt van muren die door hun opbouw tegelijkertijd weer een Tussenthuis zijn voor het lokale landschap met zijn bewoners. Zo wordt een plek van de dood tevens een plek van het leven, en de massa die ruimte maakt tevens de ruimte die massa maakt: wederkerige afhankelijkheid en wederkerige noodzakelijkheid.

Het Tussenthuis maakt herinneringen van pijn en verdriet maar ook van waardevolle momenten met elkaar; de geluiden van de keuken, de spelende kinderen in de kamer, de bloemen in de knop, het getjilp van de mussen en het laatste samenzijn. Ook na het verblijf in het tussenthuis blijven de gebouwen en het landschap een waarde vertegenwoordigen in iemands leven. Het worden monumenten voor de herinnering aan een dierbare die overleden is. Zo krijgt het complex in de stad langzaam dezelfde waarde als de gasthuizen van weleer; ze koesteren de herinneringen van mensen die in een geaarde omgeving hun laatste levensdagen met elkaar konden doormaken. Een essentiële plek in de stad, een essentiële plek vóór de stad