Rozen, saffraan, vilt, beton, water

Bij het EXPO-paviljoen in Milaan van het Koninkrijk Bahrein denk ik aan rozen en gouden saffraan. Bij het Waterliniemuseum in Bunnik denk ik aan woest en grauw, beton en grijsbruin water. Behoorlijk verschillende associaties, hoe komt het dan dat de gebouwen in mijn herinnering versmelten?

Op deze druilerige dagen denk ik terug aan de afgelopen nazomer waarin ik vier inspirerende dagen lang in een nog zomers Milaan was. Op het programma stonden onder andere Villa Necchi en Fondazione Prada en de Wereldtentoonstelling van 2015. Nu heeft elke excursie zijn hoogtepunten, een dieptepunt staat niet op het programma, maar voor de EXPO2015 heb ik eigenlijk geen ander woord: wat een deceptie. Niet alleen vanwege de onwaarschijnlijke drukte, tienduizenden mensen in rijen opgesteld op het immens grote expo-terrein. Maar vooral vanwege de treurige architectuur van de paviljoens, een enkele uitzondering daar gelaten. Tussen alle derrie gloorde één parel, het paviljoen van het Koninkrijk Bahrein.

Het Waterliniemuseum bezocht ik op een grauwe Hollandse dag. Gelegen in de oksel van een aantal snelwegen is ook dit geen idyllische plek. Fort Vechten is de locatie van het museum dat vertelt over een vernuftig staaltje Nederlands ingenieurschap: de Hollandse Waterlinies. Het museum maakt onderdeel uit van het geheel gerestaureerde fort. Na het in onbruik raken van de eind negentiende eeuwse vesting zijn de aarden graswallen waarin oorspronkelijk militaire gebouwen opgenomen zijn, overwoekerd. West 8 heeft samen met Rapp+Rapp (Christian Rapp) en Jonathan Penne Architecten (Penne Hangelbroek) het karakter van het oorspronkelijk fort weer blootgelegd zonder letterlijk het verhaal van de plek te willen vertellen. In plaats daarvan is een strook van 80 meter breedte als het ware weggeschoren van de door zeldzame flora overwoekerde wallen. Op luchtfoto’s lijkt het of een almachtige schapenscheerder de boel weer een beetje probeert te fatsoeneren.

Het Waterliniemuseum van Holtrop is ondergebracht in de aarden wal en verbonden met een van de oorspronkelijke gebouwen. De ondergrondse ruimtes omsloten door gekromde betonnen wanden worden door messing omkaderde gevelopeningen verbonden met de uit de vesting gegraven patio’s. Het verhaal van de Hollandse waterlinies is in het museum prachtig vormgegeven door ontwerpstudio Platvorm. Levensgrote figuren opgebouwd uit lagen gestapeld vilt, waar gezichten op geprojecteerd worden, vertellen de geschiedenis. De bezoeker kan zich even onderdompelen in deze schatkamer van verhalen met prachtige kleinoden zoals de eeuwenoude verkenningskaarten die onderdeel uitmaken van de expositie. Er is duidelijk met veel liefde en vakmanschap en met een ambitie-ondersteunend budget ontworpen en gebouwd.

De climax is de immense betonnen maquette in de patio, een levensgroot speelfestijn met water en blinkende messing fortjes die de plekken van de vestingen aan de waterlinies markeren. Doordat de maquette bijzonder indrukwekkend is, door zijn formaat, vormgeving en detaillering, stoort het de aanwezige kinderen niet dat de sluizen waarmee ze het water in gang zouden moeten kunnen zetten deze dag niet functioneren.
De ogenschijnlijk robuuste betonnen maquette is fragieler dan je op het eerste gezicht zou denken. Dat geldt helaas op meerdere plekken in het gebouw waar de verfijnde detaillering het af lijkt te leggen tegen het water, met lekkage tot gevolg. ik hoop vurig dat het kinderziektes zijn die verholpen kunnen worden.

De vestingwallen en daarmee het daklandschap, kunnen betreden worden. Vanaf wat ooit een overwoekerde wal was kijkt men nu van bovenaf in de patio met de indrukwekkende betonmaquette. De gekozen vormen van het museum komen me hier bovengronds, vreemd voor. Vroeg ik me binnen al af waarom de wanden kromden zoals ze doen, hierboven lijken de golvende plattegrondlijnen willekeurig gekozen bij de mathematische grondvlakken van de vesting waar we ons bevinden. Pas later zie ik een tekening van het plan met daarop de hoogtelijnen van het golvende vestinggebied. Holtrop heeft de hoogtelijnkaart gebruikt om de contouren van zijn gebouw te bepalen, de grenzen tussen binnen en buiten. Ik begrijp nu waarom ik de vormgeving van het gebouw ter plekke niet begreep. Hoogtelijnen ervaar je niet. Het zijn gerationaliseerde lijnen van een golvend vlak. Dat wat op mij ter plaatse willekeurig overkwam, blijkt de bewuste ontwerphouding te zijn van Holtrop zoals op zijn website staat te lezen.

“In the conviction that things can always be re-examined and reinterpreted, they can also be seen as architecture. The way someone can see a butterfly or a lake in the ink blots of a Rorschach test. I want to look freely – more or less without a plan – at material gestures and found forms and let them perform as architecture. […] I want the work to remain interpretable exactly the way it originated.”

Het Bahreinse paviljoen is zo elegant, een verademing na alle grof vormgegeven paviljoens waar je je als bezoeker bijna schaamde voor het feit dat je er even deelgenoot van uitmaakte. In Bahrein geen rijen, geen schreeuwende muziek, geen kwantitatieve overdaad.

Poederwit beton met glanzend gouden accenten die de puzzelstukken verbinden en die,als eenvoudig ogende strippen afgerond over de dakrand piepend, net voldoende accent geven. Binnentuinen vol tropische verrassingen en ruimte na ruimte eenvoud en elegantie. Prachtig gekleurde stoeltjes in het cafeetje waar saffraan- en rozenijs geserveerd werd. De expositie bestaat uit art deco-achtige vitrines met een aantal bijzondere kunststukken, een eenvoudig geprojecteerde film doet denken aan filmavondjes uit vervlogen tijden.

Het paviljoen werd na de EXPO gedemonteerd en in zijn vloeiende tangram-achtige hoedanigheid verscheept naar Bahrein om daar opnieuw opgebouwd dienst te doen als hortus botanicus. Hoe mooi. De laatste tonen uit mijn loftrompet gaan over de smaakvolle informatiefolder. Met naast wat summiere informatie over het land, voornamelijk prachtige botanische illustraties van de in de patio’s aanwezige flora. Rozen, saffraan, vilt, beton en water, sinds ik heb kennis gemaakt met het werk van Anne Holtrop weet ik dat die bij elkaar horen.