Een sensitief onderzoek van Femke Feenstra voor haar afstudeerproject naar de leefomgeving van de psychiatrische patiënt, leidt tot een visie op zintuiglijkheid en psychiatrie.
Beton materialen
Het afstudeerplan doet een voorstel voor de ruimtelijke reorganisatie van de Yulius kliniek in Dordrecht naar een leefomgeving die de zintuigen stimuleert. Huis voor Alle Zinnen is een sensitief onderzoek naar de leefomgeving van de psychiatrische patiënt. Een pleidooi voor het waarborgen van de fundamentele kwaliteiten van de psychiatrische kliniek, zoals autonomie en bewegingsvrijheid.
Deze ontdekkingstocht naar het stimuleren door zintuiglijke prikkels voedt een omwenteling in de ontwikkeling van de psychiatrie, vanuit de gedachte dat een samenvloeien van visuele, tactiele, auditieve en akoestische indrukken leidt tot een gewenste verandering in de ruimte en geest van de psychiatrie. In dit bewustzijn biedt dit afstudeerproject een nieuwe architectonische methode voor het organiseren, beleven en verbinden van de psychiatrische kliniek.
Tuinkamer
Ze vallen niet op, de gebouwen waarin psychiatrische patiënten worden opgesloten. Geen verhelderende bordjes op de poort met teksten als ‘Wie hier binnengaat, laat alle verstand varen’. Hun namen zijn nietszeggend: De Gelderse Roos, Vijverdal. Een roos refereert aan geur en een vijver aan een mooi park. Niet aan de ontelbare deuren, eindeloze witte wanden en tomeloze eenzijdigheid die dit soort instellingen eigen is. Bij het ontwerpen en bouwen voor psychiatrische instellingen wordt vooral gedacht in termen van veiligheid en functionaliteit. Dit vertaalt zich vaak letterlijk in een prikkelarme, mensonvriendelijke, anonieme verzameling van ruimten. Tien slaapkamers, een woonkamer, een gang en een klein tuintje. In deze ruimte zitten mensen weken, maanden, soms jarenlang tegen de muren aan te staren terwijl hun brein op volle toeren door draait.
Deze ruimtelijke beperking doet zich vooral voor bij klinieken die in de jaren tachtig met de vermaatschappelijking van de zorg, terug naar de binnensteden zijn gemigreerd. Patiënten werden niet langer op grote instellingsterreinen in het bos opgesloten. Met het verdwijnen van de landschappelijke context werd beweegruimte voor patiënten minimaal. De Yulius kliniek in het centrum van Dordrecht is exemplarisch voor deze visie op zorg. Juist daarom is deze locatie gekozen voor de adaptatie van een nieuwe architectonische methode.
Exploded view. Binnen de verschillende therapieruimten wordt ingespeeld op de gemoedstoestand. 1 hyper (beweeggang) 2 agressief (klankkamer) 3 wanen (badhuis) 4 eenzaamheid (leeskamer) 5 depressief (tuinkamer) 6 Angst (bezinningsruimte)
Huis voor alle Zinnen vertrekt vanuit zintuiglijkheid en beleving, uitgaande van de sensorische waarneming van ieder mens: voelen, zien, horen, ruiken. De therapieruimte wordt ontworpen vanuit het gemoed van haar bewoners: angst, depressies, eenzaamheid, hyperactiviteit, wanen en agressie. De zintuiglijkheid van de ruimte wordt ingezet voor het verheffen van de gemoedstoestanden en wordt zo onderdeel van de therapie.
Het visuele alleen, kan niet tot een compleet beeld leiden. De voorstelling wordt een geheel door wat je hoort, ruikt en voelt. Binnen de tuinkamer leidt het bewegen tussen hangplanten, het geluid van vallende regendruppels en de in beton gegoten verscheidenheid van geuren, tot het verlichten van de geest.
Het Huis voor alle Zinnen is in beton gegoten. De verschillende gemoedstoestanden zijn vertaald in betonnen structuren. Toevoegingen van bloemen, corrosie of textiel geven het beton rijkheid en sensitiviteit. Sommige plekken zijn warm, andere verkwikkend koud. Waar soms ruimte is voor lawaai, heerst op een andere plek oorverdovende stilte. Zo ontstaat ruimte voor verscheidenheid in gemoedstoestanden van patiënten als hyperactiviteit en angst. Patiënten in verschillende gemoedstoestanden kunnen een ruimte zoeken die op dat moment hun het meeste comfort en geborgenheid geeft.
Belevingsroute
Door de ruimte op een alternatieve manier te organiseren, worden stimulans en beleving verweven in een route. Deze belevingsroute, waarvan aftakkingen naar de therapie- en leefruimten leiden, geeft bewoners steeds een beperkte keuze waardoor ruimte voor dwalen ontstaat. Het dak in de vorm van een tuinlandschap is onderdeel van de route. In dit tuinlandschap, dat ontstaat vanuit de publieke tuin, bevinden zich de autonome leefruimten van de bewoners. Dit project presenteert een visie op de kliniek van de toekomst, waarbij de kliniek een nieuwe maatschappelijke verbinding aangaat met haar omgeving. In de openbare ruimte van pleinen en tuinen in en nabij het Huis, ontmoeten patiënten en omwonenden elkaar. De grens tussen binnen en buiten de kliniek wordt op zorgvuldig gekozen plekken bekrachtigd en op andere juist vervaagd. Het Huis voor alle Zinnen biedt een leefomgeving die gedachten, gevoelens en gedrag beïnvloedt en die mensen in plaats van te laten slapen juist laat ontwaken!
Omdat we benen hebben is de wereld begaanbaar,
omdat wij ogen hebben is de wereld zichtbaar,
omdat we handen hebben kunnen we dingen be-grijpen en be-vatten.
Mijn lichaam is dat wat de wereld ontsluit,
aan mij kenbaar maakt,
het standpunt van waaruit ik de wereld ervaar,
het lichaam maakt mij in de wereld aanwezig.
Mijn lach is mijn plezier,
en mijn huilen is mijn verdriet
Ik ben mijn lichaam.
Maurice Merleau-Ponty