Dagelijkse worden we overspoeld met informatie over milieuvriendelijke producten, duurzame producten, BREEAM, Energie Prestatie en CO2-uitstoot. Materialen zijn super isolerend, installaties uiterst energievriendelijk, en warmte-koude opslag is ideaal. Wie voor zijn gebouw niet ten minste een van deze elementen kan claimen, telt niet meer mee. De waan van de dag heerst.
foto uit het ArchiNed familiealbum
Jarenlang kon je geen folder van een auto openslaan of de uiterst gunstige verbruikscijfers vlogen je om de oren. Drie liter per 100 kilometer kon zomaar gehaald worden en de uitstoot CO2 en NOx was bijna verwaarloosbaar. De claims die de fabrikanten maakten moesten wel juist zijn, de Europese voorschriften voor uitstoot waren immers bij de strengste ter wereld.
Maar als je met je nieuwe auto rondreed, bleek dat verbruikscijfer nooit echt te kloppen. Dat gold eigenlijk voor alle auto’s: benzine en diesel. Iedereen wist natuurlijk ook dat wanneer je meer brandstof verbruikt, de uitstoot van CO2 en NOx zeker niet lager wordt.
Aan die onjuistheid van de verbruikscijfers waren wij al gewend. En we vonden het wel mooi die lage uitstoot, want zo lang de fiscus leuke voordeeltjes koppelde aan die prachtige getallen waren we er allemaal erg blij mee. Behalve de milieubeweging die niet zonder reden al beweerde dat de vervuiling bij snelwegen veel hoger was dan berekend op papier.
En dan worden deze mooie dromen opeens verstoord. Niet door het hogere verbruik, dat wisten we al, maar omdat er een trucje was uitgehaald met de officiële metingen. We zijn verontwaardigd. Niet om het gefingeerde resultaat, maar omdat alle officiële instanties zich zogenaamd hadden laten beetnemen. Wat natuurlijk niemand echt gelooft, want als je in die meetmaterie zit, kan je zeker meer weten dan de doorsnee automobilist. En die wisten het allemaal al.
Iets soortgelijk als dieselgate speelt zich ook af in de bouwwereld. Op 6 september 2013 is er een nieuw Energieakkoord gesloten tussen de overheid, werkgeversorganisaties, vakbonden, natuur- en milieuorganisaties, woningcorporaties, consumentenorganisaties en koepelorganisaties voor de industrie, de transportsector en de energiesector. Eigenlijk vrijwel alles wat daar over de bouw in staat, was ook deel van het Nationaal Isolatie Programma (NIP) uit 1978 (sic!!). Toen leek dat de toekomst: 40 jaar terug dus.
Van dat originele programma is sindsdien al consequent in negatieve zin afgeweken en er is weinig indicatie dat het dit keer wel goed gaat. Het nieuwe Energielabel voor woningen bijvoorbeeld vraagt alleen om een aantal – papieren – energiebesparingsmaatregelen. Veel mogelijkheden tot het invoeren van alternatieve besparingsmethoden biedt het niet, en over kwaliteit en effectiviteit van die ingrepen wordt al helemaal niet gesproken. Dat geeft geen hoop op realistische resultaten; dit jaar moet er overigens een evaluatie plaatsvinden.
Voor een wezenlijke verbetering in energiegebruik zullen er toch een aantal technische veranderingen en verbeteringen in de bouwmethodiek en bouwindustrie moeten worden geïnitieerd. En daar heb ik weinig tot niets van gezien. Als je, om de EPC goed te krijgen, het moet hebben van de opeens overal verschijnende holle keramische stenen in de binnenspouwbladen, gaat dat niet erg ver.
Kwaliteitsborging is nog steeds een vage droom. De in Nederland gebruikte papieren Rc-waarde is nog steeds leidend in de regelgeving, maar er wordt nergens gecontroleerd of die – wederom – papieren isolatiewaarden ook bij benadering maar worden gehaald. Om van de luchtdichtheid van gebouwen maar niet te spreken. Een achteloze of onvakkundige manier van detailleren of aanbrengen geeft nooit bij benadering de praktische resultaten zoals die op papier staan.
Dit vergt misschien uitleg. De Rc waarde (Warmteweerstand van een constructie) wordt bepaald door de optelsom van de onderdelen van een scheidingsconstructie. Dus de dikten van de te gebruiken materialen vermenigvuldigd met de testisolatiewaarden van die materialen. Alles bij elkaar opgeteld, met de overgangsweerstanden van de constructie aan de binnen-, en buitenzijde geven de Rc. Maar dat gaat allemaal uit van de op tekening geplande situatie waarbij de ligging en plaats van de verschillende materialen in principe perfect is.
In de bouw is het verschil tussen wens en werkelijkheid echter erg groot. Materiaal wordt ergens tussen gepropt, te krap gesneden omdat het makkelijker is dan passend, of verkeerd besteld. Folies worden niet sluitend aangebracht en de zwaartekracht vervormt onderdelen.
Uitvoeringszaken die uit gemakzucht als onbelangrijk en ondergeschikt worden gezien, maar dat helaas niet zijn. Ogenschijnlijk kleine onvolkomenheden hebben hele grote negatieve gevolgen. Het verhogen van de Rc waarden in het bouwbesluit heeft dus ook geen navenante verbeteringen meegebracht. Erger nog: een verhoging van de Rc waarde geeft slechts een reciproque verbetering. Verdubbeling betekent wel twee keer materiaal en ruimte, maar niet een twee keer zo grote besparing. Het is een veel gemaakte denkfout. Zoals iedereen die in een auto rijdt, al jaren wist dat de gebruikscijfers bij benadering niet konden worden gehaald, weet iedereen ook dat we al jarenlang meer gas en elektriciteit verbruiken dan berekend. Isolatiegate is dan de nieuwe dieselgate, en zeker zo groot.
Het is zacht gezegd vreemd dat we nog steeds voor het bepalen van energiebesparing geen thermografie gebruiken om zo de wettelijk te behalen isolatiewaarde te controleren, de methode is makkelijk, goedkoop, en eenduidig. Ook luchtdichtheid is eenvoudig te controleren; dat werd een halve eeuw geleden al gedaan in landen die energiebesparing serieus nemen zoals Zweden. Luchtpomp erop en de halveringstijd van de druk meten. Luchtdichtheid in Nederland, laatst kon ik bij een nieuw huis nog gewoon tocht onder het kozijn voelen, en dat was in de zomer!
Een echt ritje met de auto is echt iets anders dan een geschematiseerd testje. En dat wisten we allemaal al een hele tijd. Wie in de bouw de rol van Volkswagen speelt, moeten we nog afwachten, hoewel ik zelf wel ernstige vermoedens heb. Bouwend Nederland? En de overheid? Die heeft zoals gewoonlijk geen geheugen en geen geweten. Een parlementaire enquête en beterschap beloven, tot de volgende kwestie zich aandient.