Samen met bewoners van het Zaatari vluchtelingenkamp (Jordanië) ontwikkelde Robert Kruijt landschappelijke strategieën die een grote bijdrage kunnen leveren aan de kwaliteit van het leven in het kamp waar de meesten onverwacht lang moeten verblijven.
Bewoners van het kamp ontwerpen oplossingen en nemen hun verantwoordelijkheid door hun plannen ook uit te voeren. Dankzij de aanleg van tuintjes is het open riool met grijs water opgedroogd.
Wereldwijd zijn er zo’n 51,2 miljoen vluchtelingen, het hoogste aantal sinds de Tweede Wereldoorlog. Dit betekent dat er op elke 137 personen er één op de vlucht is voor een conflict, geweld, rassendiscriminatie, natuurrampen of sociale identiteitskwesties. De Syrische burgeroorlog is daarvan een van de ergste met meer dan drie miljoen ontheemde burgers van wie 15% wordt opgevangen in vluchtelingenkampen. Dit afstudeerplan in de landschapsarchitectuur heeft een van deze Syrische kampen als onderwerp, het kamp Zaatari in Jordanië.
In dit kamp zijn meer dan 120.000 mensen gehuisvest, waarmee het kamp het op een na grootste ter wereld is. Het afstudeerplan is met behulp van de gemeente Amsterdam en het hoge commissariaat voor vluchtelingen van de Verenigde Naties (UNHCR) uitgevoerd. De opzet en uitvoering van Zaatari is, net als andere vluchtelingenkampen, gebaseerd op het UNHCR handboek voor noodsituaties.
Zaatari vluchtelingenkamp (2013) 120.000 vluchtelingen waarvan 90% Syriërs 530 Hectare 17.000 caravans 8.000 tenten 2.500 winkeltjes 680 grote winkels 680 winkels waar kinderen werken 65 procent werkgelegenheid 360 watertruck aankomsten per dag 1.500 banen aangeboden door NGO 120 moskeeën 3 ziekenhuizen 200 geboortes per maand 3 scholen 300 kilometer illegale kabels 500.000 pitabroodjes gedistribueerd per dag 16.130 USD aan elektriciteit verbruikt per dag 500.000 USD kosten per dag om het kamp te runnen
De eerste conclusies van dit onderzoek laten zien dat het concept van tijdelijkheid waar het handboek van uitgaat een misvatting is. Literatuur toont aan dat de gemiddelde verblijfsduur in een kamp niet minder dan 17 jaar is! Vanwege het gehanteerde concept van tijdelijke huisvesting blijft de landschappelijke context van een kamp onderbelicht. Ook het top down UNHCR kampmanagement, hoewel in eerste instantie wellicht noodzakelijk, voldoet op de langere termijn niet. Na enige tijd zal het voordelig zijn om meer aandacht te bieden aan de sociaal-culturele achtergrond van de vluchtelingen die in het kamp wonen en hen meer verantwoordelijkheid te geven voor het runnen van wat ze ‘hun tijdelijke vaderland’ noemen. In Zaatari is sprake van ernstige milieuproblemen en er spelen sociale kwesties in het kamp zelf en in de directe omgeving. Een landschappelijke analyse werd uitgevoerd om inzicht te krijgen in de leefomstandigheden in het kamp en om mogelijke oplossingen te vinden voor de geconstateerde problemen. Daarbij hielp een participatieve en transformatieve ontwerpmethode de behoeften en wensen van de vluchtelingen in kaart te brengen.
Vergroening biedt kansen voor Zaatari. Bewoners van het kamp kunnen het land bewerken en voor eigen gebruik groenten telen. Daarbij zijn geulen aangelegd om het regenwater vast te houden voor de bewatering van de planten.
De conclusies brachten de overstromingen van laaggelegen, vaak vervuilde gebieden aan het licht. Menselijke uitwerpselen vermengd met grijswater vloeien af door de straten, dit veroorzaakt epidemieën en frustraties. In een workshop ontwierpen kinderen en volwassenen met behulp van fotomontages gepaste oplossingen voor de verbetering van hun directe leefomgeving. De workshop toonde aan dat de agrarische achtergrond van de Syrische vluchtelingen een belangrijke toegevoegde waarde heeft. Ze weten hoe het land bewerkt moet worden en ze implementeerden met groot gemak hun ontwerpideeën in real-life ‘WORK’ shops. Grijswater werd opgevangen in gravelputten en het uitstromende gereinigde water werd gebruikt om bomen, planten en groenten te laten groeien. Als deze kleine interventies gecombineerd worden, kunnen ze ook een grote bijdrage leveren aan de regio. Het afvloeiende water kan naar de omliggende olijfboomgaarden geleid worden en op de langere termijn kan de woestijn van het kamp zelf getransformeerd worden in een plantage of boomgaard. Op deze manier kan het kamp met Syrische vluchtelingen een vruchtbare bijdrage leveren in plaats van dat het een last is voor Jordanië.
Dit afstudeerplan illustreert hoe kleine maar veelomvattende ingrepen in de leefomgeving kunnen helpen om een gevoel van gezamenlijke verantwoordelijkheid te ontwikkelen en op basis daarvan de directe leefomgeving te verbeteren. Dit onderzoek leerde dat het ontwerpen van een vluchtelingenkamp vanuit een landschappelijke benadering een belangrijke meerwaarde op kan leveren. Tijdelijke, korte termijn oplossingen voor een probleem in de omgeving kunnen de bouwstenen vormen voor transities op de langere termijn tot een permanente verrijking van het lokale landschap. De rollen van de landschapsarchitect varieerden van ontwerper tot initiator van transformatieprocessen. Waarbij de echte ontwerper, de probleemeigenaar en het eigendom van de onderzoeksresultaten volwassenen en kinderen waren die leven in het vluchtelingenkamp. We hopen dat de internationale protocollen voor het ontwerpen en managen van vluchtelingenkampen aangepast zullen worden naar aanleiding van de resultaten van de ontwikkelde bottom-up landschappelijke benadering.