Recensie

Caleidoscopische fascinatie voor het modernisme : Aglaia Konrad in Museum M

Kunnen stedenbouwkundige observaties en kritische bedenkingen over architectuur(fotografie) een boeiende kunsttentoonstelling opleveren? Hoewel de foto’s, video’s, sculpturen van Aglaia Konrad hier volledig op ingaan, graaft haar oeuvre veel dieper. From A to K, haar solotentoonstelling in Museum M Leuven, levert een caleidoscopisch denkparcours op. Eentje van uitzonderlijke schoonheid.

Aglaia Konrad. Tokyo (2010) & Osaka (1994) © 2016 KK / www.document-architecture.com

São Paulo, Parijs, Caïro, Brussel, Peking, Dakar, Tokio of Chicago: deze en tientallen andere (groot)steden vormen het onderzoeksonderwerp van de in Brussel wonende en werkende kunstenares Aglaia Konrad (1960, Salzburg). Al meer dan twintig jaar gaat haar aandacht uit naar de urbane ruimte. In haar foto’s en videowerken die ze op de vijf continenten schiet, loopt de beeldvorming van steden dermate door elkaar dat de kijker zich prettig geprikkeld afvraagt waar ze tot stand kwamen. Maar Konrads werk gaat veel dieper. Dat kunnen we opnieuw uit haar Leuvense tentoonstelling From A to K concluderen.

Aglaia Konrad heeft al een aardige carrière achter de kiezen. Zo nam ze deel aan grote manifestaties als Catherine Davids documenta X (1997), Manifesta9 in Genk (2012), en aan tal van groepstentoonstellingen met de stad of stedelijkheid als onderwerp (bijvoorbeeld: Metro>Polis, Brussel/ Shanghai Biennale, 2000; KOPIE CITY, Kunsthaus Graz, 2004; Spectacular City. Photographing the Future, NAI Rotterdam/ Artforum Düsseldorf, 2006/2007). Desondanks vormt From A to K haar eerste grote overzichtstentoonstelling in haar thuisbasis België, met werken die teruggaan tot de late jaren 1990.

Aglaia Konrad. zweimal belichtet ( 2016) © 2016 KK / www.document-architecture.com

In Leuven begint de tentoonstelling – een ritmisch uitgezette accumulatie van een fascinatie voor gebouwen en urbanisatie vertaald naar foto’s, films en installaties – reeds bij het museumgebouw zelf. Op de glazen deuren die de zuilenrij afscheiden van de ingang bracht Konrad Tokyo (2010) & Osaka (1994) aan, monumentale zwart-wit foto’s van de ruggen van passanten in de steden uit de titel. Het werk wenkt je het museum binnen. Op de verdieping geeft een in een gelig licht badende gang (Gelbes Fenster, 2005, een eenvoudige gekleurde folie die de ramen bedekt wat een geladen atmosfeer oproept) zicht op Katzenbaum (2016). Dit werk is een speelse sculptuur uit bordkarton die een kat in een betonnen ‘boom’ toont. Stukken verroest staaldraad priemen door het beton. Voor de kijker is het een eerste kennismaking met een wederkerend thema van de kunstenares: (in verval verkerende) architectuur en de loop van de natuur. Katzenbaum dialogeert met lithografieën, op tafels uitgestalde omvangrijke fotoboeken, andere sculpturen en – opmerkelijk – met de stad Leuven: een vierkant raam biedt een royaal uitzicht op de straat. Wel vaker zoekt de kunstenares samen met haar scenograaf Kris Kimpe de band met de buitenwereld op – Kimpe die een dikke pluim verdient voor zijn adembenemende houtontwerpen die alle werken in deze tentoonstelling zo mooi kaderen. Ook dat maakt van From A to K  een zeer levendige ervaring.

© 2016 KK / www.document-architecture.com

Een belangrijk onderdeel van Konrads werk, zo niet de basis ervan, vormt het archief. Vooraleer ze een installatie bedenkt, zelfs nog voor ze foto’s of films maakt, doet ze steeds een uitgebreid onderzoek on the spot. Daardoor beschikt Konrad over een immense verzameling teksten, ansichtkaarten, plattegronden, luchtfoto’s, maquettes en zelfs materialen. Veel van dit alles is eveneens in de tentoonstelling opgenomen. Zo pronkt Concrete City (2012) met 112 toeristische ansichtkaarten van steden, waaronder Brussel, Shanghai, Parijs of Brasilia, en van beroemde, niet zelden in beton en staal opgetrokken gebouwen zoals het MetLife Building in New York of van Marina City in Chicago. Ze staan te stralen in een bijzondere scenografie die een bekend tentoonstellingsontwerp van de Italiaans- Braziliaanse architecte Lina Bo Bardi echoot. Bo Bardi ontwierp in 1968 voor het São Paulo Museum of Art een setting die schilderijen in transparante glazen houders op een betonnen sokkel toonde. Ook Konrads Concrete City staat toe zowel de voor- als achterkant van de ansichtkaarten te bekijken.

Een andere reeks werken in From A to K dat architectonisch archiefmateriaal verbindt met het zoeken naar een frisse context luistert naar de naam Rückbaukristalle (2016). Ook hier is het principe al even eenvoudig als opwindend: we krijgen forse brokstukken van sloopafval te zien die de kunstenares van verschillende stedelijke sites meenam. Didactisch en interessant, zeker. Maar opnieuw: Konrad gaat verder. Uitgespreid op de grond werd dit materiaal aan één zijde glad opgeschuurd, terwijl het aan de andere kant ruw bleef. Op die manier schenkt de kunstenares brokken beton, baksteen of glas (panelen van de Brusselse Astrotoren) een nieuw leven als sculptuur.
Konrad is zonder twijfel gebiologeerd door modernistische architectuur. Stedelijke infrastructuren die naar het chaotische neigen of non-lieux – die anonieme en inwisselbare stedelijke plekken waarvoor Marc Augé in 1992 het mooie neologisme bedacht – keren steeds weer terug.

Aglaia Konrad. Shaping Stones © 2016 KK / www.document-architecture.com

De beelden van betonnen, brutalistische architectuur zoals te zien in haar nieuwe, hoogst serene film La Scala (2016, over een villa bij het Gardameer van Vittoriano Vigano in opdracht van de beeldhouwer André Bloc) lenen zich niet voor enkelvoudige interpretatie. Konrad skiet niet langs kritiek, integendeel. Soms schemert door de beelden en video’s een intense triestheid door. Konrads werken roepen niet zelden het knagende gevoel van ‘de gemiste kans’ op, van de verloren utopie. In die zin wijkt Konrads methode sterk af van typische architectuurfotografie. Die stelt tot hoogste doel een correcte/ neutrale weergave te bieden van het onderwerp; indien mogelijk gevat in een mooi uitgelicht beeld. Konrad focust liever op bouwplaatsen, anonieme gebouwen of de randen van de stad.

Ook belangrijk voor een goede lezing van deze beelden is te weten dat Konrad uitsluitend met analoge camera werkt. Bovendien worden haar beelden tijdens of na ontwikkeling nooit bijgesneden. In de reeks Double takes/ Zweimal Belichtet (2013/ 2016) buit ze zelfs een eigenheid van de analoge fotografie uit: de dubbele belichting. In aan de muur opgehangen ruwe, grote prints smelten takes van steden (Parijs? Londen? Beirut?) samen met plekken (supermarkten, straten, pleinen). Ze vervagen tot subliem geglobaliseerde indrukken – eenvoudigweg ontstaan door het toeval.
Abstractie voert eveneens de boventoon in de reeks Boeing over (2003), uit het vliegtuig genomen snapshots van de aarde. Ook deze wijken sterk van de traditionele luchtfoto af: in plaats van een helder overzicht krijgen we schemerige zwart-wit afdrukken op barietpapier van landschappen die evenzeer micro-opnames zouden kunnen zijn.
In de reeks Undecided Frames, waarvan er in de tentoonstelling meerder te zien zijn laat Konrad tot slot de keuze aan de kijker. Uit tientallen genomen foto’s onder meer in Tokio, Caïro, Beijing of Madrid (de periode 2009-2013), plaatst ze twee licht verschillende shots van dezelfde gebouwen of buurten naast elkaar. Op die manier vormt de reeks ook een heldere verwijzing naar de intrinsieke subjectiviteit van het medium als een subtiele kritiek op de neutraliteit die gestandaardiseerde architectuurfotografie claimt. Welk beeld is hier echt?