Door al het (politieke? verbale) geweld van de laatste tijd wordt nog wel eens vergeten dat mensen minder van elkaar verschillen dan sommigen ons willen doen geloven. En dat er toch echt bepaalde universele behoeften zijn waarin architectuur een positieve bijdrage kan leveren. Dat is in ieder geval de les die getrokken kan worden uit de projecten die dit jaar de Aga Khan Award hebben ontvangen.
Superkilen, Kopenhagen (Denemarken) / BIG/Topotek/Superflex – foto Orf3us
Op zondag 6 november werden in Al Ain, een oasestad in het Emiraat Abu Dhabi, de prestigieuze Aga Khan Awards uitgereikt. De drie-jaarlijkse prijs is in 1977 in het leven geroepen door de Aga Khan, de spiritueel leider van de Shia Imami Ismaili moslims. Het doel van de prijs is het promoten van goede architectuur die op innovatieve en succesvolle wijze voorziet in de noden en aspiraties van gemeenschappen, waar ook ter wereld, waarin moslims sterk vertegenwoordigd zijn. Gelijktijdig wil de prijs de ruimte voor het debat over architectuur en planning binnen de moslimwereld vergroten. Maar de betekenis van de prijswinnende projecten gaat veel verder dan dat.
Men selecteert ruimhartig; geografische en religieuze grenzen worden makkelijk overschreden en projecten hoeven niet enkel binnen de moslimwereld van betekenis te zijn. Een voorbeeld daarvan is de Nederlandse ambassade in Addis Abeba van Dick van Gameren en Bjarne Mastenbroek, een van de prijswinnende projecten uit 2007.
Bij het selecteren van projecten gaat de organisatie zorgvuldig te werk. Alle projecten dienen enkele jaren in gebruik te zijn; ook het daadwerkelijke functioneren wordt namelijk beoordeeld. Tijdens een eerste ronde brengt de jury de inzendingen terug tot twintig genomineerde projecten. Deze projecten worden uitvoerig bestudeerd en bezocht door ‘reviewers’. Met deze aanvullende kennis worden de uiteindelijke winnaars geselecteerd, voor deze editie waren dat er zes.
Tabiat voetgangersbrug, Teheran (Iran) / Diba Tensile Architecture – foto AKTC/Barzin Baharlouie
De prijswinnende projecten van 2016 zijn zeer uiteenlopend van aard, schaal, context en geografische locatie. Het microproject Hutong Children’s Library and Art Centre (Beijng, China) van ZOA/standardarchitecture/Zhang Ke laat zien hoe een kleine, subtiele ingreep een grote bijdrage kan leveren en hoop kan bieden in bestaande stedelijke gebieden die vermalen dreigen te worden door schaalvergroting.
De Tabiat voetgangersbrug van Diba Tensile Architecture die in Teheran (Iran) van twee parken meer dan drie maakt, laat zien hoe belangrijk en uitnodigend publieke ruimte kan zijn. De helaas ietwat grove detaillering is het resultaat van de gelimiteerde beschikbaarheid van materialen door de politieke boycot van de afgelopen jaren. Het architecturale minpunt wordt tenietgedaan door de ongekende populariteit van de brug.
Twee projecten uit Bangladesh laten zien hoe Louis Khan’s werk in het land ondertussen lokaal erfgoed is geworden en zijn prachtige voorbeelden van hoe architectuur van grote betekenis kan zijn voor gemeenschappen. De fluïde overgang van openbare naar besloten ruimte in het Friendship Centre van Kashef Chowdhury/Urbana is heel knap, terwijl Marina Tabassum met de Bait ur Rouf moskee refereert aan de ingetogenheid van de traditionele moskee als pure gebedsruimte en tegelijkertijd de moskee als archetype tegen het licht houdt.
Het postume eerbetoon aan Zaha Hadid voor het Issam Fares Institute for Public Policy and International Affairs in Beiroet (Libanon), is onvermijdelijk gezien de wijze waarop zij grenzen verlegd heeft in de architectuur, en dat als vrouwelijke architect uit het Midden-Oosten.
Friendship Centre, Gaibandha (Bangladesh) / Kashef Chowdhury/Urbana- foto AKTC/Rajesh Vora
Aanstekelijk en voor de Nederlandse context zeker relevant is Superkilen in Kopenhagen (Denemarken) van Bjarne Ingels’ BIG. In samenwerking met de landschapsarchitecten van Topotek en het kunstenaarscollectief Superflex werd een belangrijke publieke ruimte in een problematische wijk waar rond de zestig nationaliteiten wonen, aangepakt door in samenwerking met de bewoners inrichtingselementen te kiezen uit hun land van herkomst. Het is op het randje van karikaturaal, maar het park zorgt voor binding met de buurt en tussen de bewoners onderling. De ruimte wordt zeer intensief gebruikt en het park trekt mensen uit de hele stad. Diversiteit brengt louter extra waarde, zoals Bjarne Ingels het verwoordde tijdens het seminar dat voorafgaand aan de prijsuitreiking in Dubai werd georganiseerd.
De Aga Khan Award for Architecture opent met deze prijswinnaars ogen, en niet alleen binnen de moslimwereld. Met de prijs worden projecten onder de aandacht gebracht die anders hoogstwaarschijnlijk onopgemerkt waren gebleven in onze contreien.
Je kunt je afvragen waarom deze ceremonie nu juist in de Verenigde Arabische Emiraten werd gehouden. Het contrast tussen de gebouwde omgeving die daar nagestreefd wordt en de winnende projecten kan haast niet groter. De uitreiking van de awards door de Aga Khan en Sheikh Mohammed bin Zayed Al Nahyan, kroonprins van Abu Dhabi, vond plaats in het betoverend aangelichte Jahili Fort, waarvan de restauratie leidde tot een Aga Khan Award for Architecture in 2007. Zo wordt in al het gebouwde tumult nog eens fijntjes gewezen op de ingetogen bouwkunst die nog niet zo lang geleden de norm was in deze contreien.
En werd met de prijswinnende projecten een lans gebroken voor – soms heel letterlijk – het bouwen van bruggen en aandacht voor het kleine als middel van vooruitgang.