Disruption – Remapping Nature zoekt aarzelend naar bezinning in Tilburg sterrenbos

Door het groeiende bewustzijn dat de aarde niet onuitputtelijk is, ontstaat ook een herbezinning op ethische waarden. Niet puur bezien vanuit de mens, zoals gebruikelijk in de Verlichting en Moderniteit, maar vanuit een geconstrueerde werkelijkheid: mens en aarde vormen eenheden, met elkaar verbonden in complexe relaties en systemen. Deze zienswijze duidt het antropocene tijdperk, een tijdperk waarin mens en techniek gezamenlijk deel uit maken van de natuur. In dit nieuwe tijdperk is er dan ook niet langer sprake van natuur versus cultuur. Dit besef zal  tot de ontwikkeling van een nieuw wereldbeeld leiden, aldus Lustwarande. Lustwarande is een internationaal platform voor hedendaagse sculptuur dat sinds 2016 het barokpark De Oude Warande in Tilburg als thuisbasis heeft. De door het platform geconstateerde hernieuwde belangstelling voor de relatie tussen kunst en natuur, is het uitgangspunt voor de tentoonstelling Disruption – Remapping Nature. In park De Oude Warande bevinden zich tien installaties, tien “hedendaagse reflecties op het begrip natuur”. De vraag is: hoe dat er uitziet?

Statige lanen leiden de bezoeker het park De Oude Warande in. Met een fris vormgegeven (expositie-)kaart in de hand gaan we opzoek naar 10 reflecties. Deze liggen ‘verscholen’ in de kwadranten van het bos. Het enige kunstwerk dat wèl gekoppeld is aan een laan, Paul Geelen – Untitled (ghostwritten), blijkt het lastigst te onderscheiden te zijn van zijn omgeving. De alerte wandelaar hoort een knisperend geluid uit hoog opgehangen speakers. Is het vuur of is het knetterkauwgom? In de brochure staat geschreven dat we slakken horen. Klinken slakken zo? De extreem versterkte geluidsopname heeft een geinig effect, maar waarom horen we hier slakken? Het antwoord blijft uit, de wandeling gaat verder.
Hoewel de andere werken niet moeilijk te vinden zijn tussen de bomen, rijst bij een aantal de vraag: zijn we er al? Is dit het? Een zogenaamde archeologische vindplaats heeft meer weg van een plaats delict. Chemisch geel purschuim (Expansion H75 van Martin Schwenk) vormt een gaaf kleurrijk contrast met het bos, maar lijkt wel erg eenvoudig en willekeurig gestort. De wit bekruisten kerstbomen in het kwekerijbos (Undergrowth – Zeger Reyers) gaan iets tè goed verloren tussen hun grote broers, en een prachtige sculpturaal verbrande boom staat hier op het oog al eeuwen, zo subtiel is haar positionering (Cresta – Sven Fritz). Nadere inspectie leert dat het gaat om een olijfboom. Er groeien geen olijfbomen in een sterrenbos, wat doet die boom hier? Door de verwondering komen vragen naar boven. Van belang is ook bij dit werk dat je de tijd neemt. Velen zullen slechts een oude zwartgeblakerde boom zien en doorlopen.

Van de tien installaties is het werk van Antti Laitinen, getiteld Broken Landscape het interessantst. Broken Landscape is letterlijk te nemen: Laitinen heeft in een boom op verschillende plekken de takken doorgezaagd, spalken in de vorm van  staalpinnen houden de boomvorm intact; de pijn is haast voelbaar. Dit werk verbeeldt de relatie tussen mens en natuur onomfloerst, het is kunstmatige verbinding, met als doel de boom, als ultieme symbool van natuur, te behouden. De kunstenaar toont hoe natuur met deconstructie en reconstructie gemanipuleerd kan worden. En juist die manipulatie biedt input voor reflectie: is natuurbeheer soms te geforceerd, pleiten we te vaak en te snel voor behoud, kosten wat kost, en zien we daar alleen de schoonheid in?

Met een titel Disruption –Remapping Nature wekt Lustwarande de verwachting stoer en contrastrijk werk te tonen. Disrupt betekent immers ontwrichten, en ontwrichten suggereert iets volledig uit balans brengen. Het is een opvallende titelkeuze bij een inleiding die stelt dat er juist gezocht wordt naar één entiteit, eenheid tussen mens en natuur. Van daadwerkelijk ontwrichten is alleen in Broken Landscape sprake.
Daarbij is de (zogenaamde) ‘natuurlijke context’ van de Oude Warande, waarin de reflecties gepresenteerd worden, discutabel. Het barokpark is een vorm van sterk gecultiveerde natuur, en zeer functioneel bovendien: de overzichtelijke lanen die elkaar in het midden kruisen dienden voor de jacht, de bosvakken waren hakhout. In dat opzicht lijkt het sterrenbos een juiste context voor een expositie die de verhouding natuur-cultuur centraal stelt. Echter, het sterrenbos is dusdanig krachtig van vorm, dat een kunstwerk heel wat tegenwicht moet bieden, wil het de verhouding natuur-cultuur tarten. Subtiliteit, of zoeken naar een delicate balans tussen mens en natuur, is lovenswaardig, maar gaat op deze locatie grotendeels verloren. Bij nadere bestudering (close reading) roepen de installaties wel degelijk vragen op, maar het valt te bezien of dit de reflecties zijn die de kunstenaars voor ogen hadden, of lukraak vragen zijn die opgeroepen worden door de eigen verbazing.  En of alle bezoekers de tijd daarvoor nemen eveneens. Wil je de bezoeker denkstof meegeven, dan is daar anno 2017 echt meer uitgesproken spektakel voor nodig. Wellicht was het een kwestie van budget, wellicht is het een bewuste keuze van het platform, maar het ontbreken van (visuele) krachttaal voelt als een gemis. Hoe dan ook is een middag rondwandelen door park De Oude Warande zeker geen straf, ook wanneer heldere reflecties ontbreken.